Nam Phi bắt đầu cuộc tổng tuyển cử quan trọng nhất trong vòng 30 năm

ANC trước nguy cơ mất thế đa số lần đầu tiên

Có tới hơn 70 đảng phái tham gia tranh cử 400 ghế Quốc hội và 9 cơ quan lập pháp cấp tỉnh. Đảng ANC, đảng đã lãnh đạo Nam Phi thoát khỏi sự cai trị tàn bạo của người da trắng thiểu số vào năm 1994 và nắm quyền ở quốc gia này trong suốt 3 thập kỷ qua, đang đứng trước thách thức lớn. Sau khi giành chiến thắng trong 6 cuộc tổng tuyển cử liên tiếp trước kia, ANC đang chứng kiến tỷ lệ ủng hộ ở mức dưới 50% trước cuộc bầu cử lần này, một mức giảm chưa từng có. Đảng này có thể mất đa số trong Quốc hội lần đầu tiên.

Một cử tri Nam Phi bỏ phiếu vào sáng sớm ngày 29.5. Ảnh: AP

Bất kỳ thay đổi nào trong việc nắm giữ quyền lực của ANC đều có thể gây ảnh hưởng lớn đối với Nam Phi. Nếu mất thế đa số, ANC có thể sẽ phải thành lập liên minh với những đảng nhỏ khác để nắm quyền và để tiếp tục bầu ông Ramaphosa làm tổng thống trong nhiệm kỳ thứ hai. Việc ANC phải cùng điều hành với đảng khác chưa bao giờ xảy ra trước đây.

Người dân Nam Phi bỏ phiếu cho các đảng phái chứ không trực tiếp bầu tổng thống của họ. Sau đó, các đảng sẽ giành được số ghế trong Quốc hội tùy theo tỷ lệ phiếu bầu của họ và những nhà lập pháp đó sẽ bầu tổng thống sau cuộc bầu cử. ANC luôn chiếm đa số trong Nghị viện kể từ năm 1994.

Thách thức của “đất nước cầu vồng”

Nguyên nhân của sự sụt giảm uy tín này là do nền kinh tế tiên tiến nhất châu Phi đang phải đối mặt với một số vấn đề kinh tế- xã hội sâu sắc nhất thế giới, bao gồm tỷ lệ thất nghiệp thuộc hàng tồi tệ nhất ở mức 32%, tình trạng bất bình đẳng kéo dài. Nạn nghèo đói và thất nghiệp ảnh hưởng không tương xứng đến đa số người da đen, tạo ra một “thế hệ mất mát” vốn chiếm hơn một nửa trong số 62 triệu dân Nam Phi, những người có thể sẽ quay lưng với đảng ANC từng lên nắm quyền vì lời cam kết sẽ mang lại cuộc sống tốt đẹp hơn cho tất cả mọi người.

Khi thoát khỏi chế độ phân biệt chủng tộc Apartheid cách đây 30 năm, nhà lãnh đạo nổi tiếng Nelson Mandela, Chủ tịch ANC, đã giành thắng lợi trong cuộc bầu cử dân chủ không phân biệt màu da lần đầu tiên ở Nam Phi vào năm 1994 và trở thành Tổng thống da màu đầu tiên của đất nước. Sau đó, nhiều dự án phát triển đất nước đã được vạch ra.

Trong 15 năm đầu tiên cầm quyền, ANC gặt hái không ít thành công. Từ năm 1994- 2001, tổng sản phẩm quốc nội (GDP) đã tăng 200%, một số lĩnh vực của nền kinh tế như sản xuất ô tô và thực phẩm được cải thiện.

Tuy nhiên, khoảng một thập kỷ trở lại đây, nền kinh tế Nam Phi phải đối mặt với nhiều thách thức khi tỷ lệ thất nghiệp và bất bình đẳng ở nhóm cao nhất thế giới.

Tổng thống đương nhiệm Cyril Ramaphosa lên nắm quyền với lời hứa sẽ khắc phục mọi yếu kém, song kết quả không được như kỳ vọng. Các dịch vụ xã hội của đất nước, bao gồm giáo dục, cấp nước và chăm sóc sức khỏe đang bị ảnh hưởng. Điều này dẫn đến đợt bùng phát dịch tả tồi tệ nhất trong 15 năm qua đã tấn công Nam Phi vào tháng 2.2023 và vẫn đang lan rộng.

Liên minh Dân chủ (DA) đối lập chính đã ký một hiệp ước với 10 đảng khác, đồng ý thành lập chính phủ liên minh nếu họ có đủ phiếu bầu để có thể “hạ bệ” ANC. Nhưng điều này rất khó xảy ra vì ANC sẽ vẫn được coi là đảng lớn nhất và những lực lượng thách thức ANC dù quyết liệt nhưng vẫn còn rời rạc. Hai đảng đối lập lớn nhất, DA và Đảng Những người đấu tranh vì tự do kinh tế, được dự đoán sẽ không có đủ số phiếu để vượt qua ANC.

Bản thân ANC cho biết họ vẫn tự tin sẽ giữ được đa số và các nhà phân tích không loại trừ khả năng đó, dựa trên kinh nghiệm nắm quyền hàng thập kỷ của đảng này cùng với việc sở hữu cỗ máy vận động cơ sở chưa từng có. Đảng này cũng vẫn nhận được sự ủng hộ rộng rãi, đặc biệt là ở những cử tri lớn tuổi và những người ở khu vực nông thôn hơn.

Tổng thống Ramaphosa đã chỉ ra rằng Nam Phi hiện là một quốc gia tốt hơn nhiều so với thời kỳ phân biệt chủng tộc, khi người da đen không có quyền bầu cử, không được phép đi lại tự do, phải sống ở một số khu vực nhất định và bị áp bức về mọi mặt. Cuộc bầu cử này chỉ là cuộc bỏ phiếu toàn quốc lần thứ bảy của Nam Phi mà người dân thuộc mọi chủng tộc đều được phép tham gia.

Ký ức về thời kỳ phân biệt chủng tộc và cuộc bầu cử quyết định kết thúc thời kỳ đó vào năm 1994 vẫn còn in sâu vào cuộc sống thường nhật của Nam Phi. Nhưng theo thời gian, ít người nhớ đến nó hơn và cuộc bầu cử này có thể mang lại tiếng nói cho thế hệ trẻ chưa được sinh ra khi chế độ phân biệt chủng tộc sụp đổ.

Mặc dù Nam Phi có tới 80% là người da đen, đây là một quốc gia đa chủng tộc và có 12 ngôn ngữ chính thức. Đó là sự đa dạng mà Tổng thống đầu tiên, ông Nelson Mandela, đã nhấn mạnh là một điều đẹp đẽ khi gọi đất nước của ông là “quốc gia cầu vồng”. Tuy nhiên, sự đa dạng này cũng đang tạo ra thách thức lớn với sự xuất hiện của nhiều đảng đối lập mới.

Cuộc bỏ phiếu diễn ra trong một ngày trên khắp 9 tỉnh của Nam Phi, với gần 28 triệu cử tri Nam Phi bắt đầu đi bỏ phiếu tại 23.292 điểm bầu cử bao gồm các trường học, trung tâm cộng đồng và trong những căn lều lớn màu trắng được dựng trên bãi đất trống. Chính quyền Nam Phi đã triển khai gần 3.000 binh sĩ trên khắp đất nước để đảm bảo an ninh cho cuộc bầu cử. Kết quả cuối cùng dự kiến được công bố vào ngày 2.6.

Quỳnh Vũ (Theo AP, Reuters, The New York Times)