Nguyên Bình - mảnh đất anh hùng đậm dấu ấn lịch sử

Nguyên Bình có 13 di tích được xếp hạng, trong đó 1 di tích quốc gia đặc biệt, 3 di tích xếp hạng quốc gia, 9 di tích xếp hạng cấp tỉnh. Những di tích lịch sử cách mạng là "địa chỉ đỏ" giúp thế hệ trẻ có nhận thức đúng đắn về lịch sử, góp phần làm tăng thêm lòng yêu nước, lòng tự hào, tự tôn dân tộc. Hằng năm, các cơ quan, đơn vị tổ chức về nguồn, sinh hoạt chuyên đề; các trường học tổ chức hoạt động ngoại khóa, giáo dục truyền thống, tham quan, trải nghiệm cho học sinh.

Đường vào Khu di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo, xã Tam Kim (Nguyên Bình).

Khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo nằm cách trung tâm thành phố Cao Bằng khoảng 60 km về phía Tây, nằm dưới chân núi Slam Cao thuộc địa bàn 2 xã: Tam Kim, Hoa Thám. Đây là nơi lưu giữ một hệ thống các di tích gắn liền với giai đoạn lịch sử đặc biệt quan trọng của cách mạng Việt Nam và đến nay trở thành địa chỉ đỏ trên hành trình về nguồn Cao Bằng. Cách đây 80 năm, chấp hành Chỉ thị của lãnh tụ Hồ Chí Minh, ngày 22/12/1944, tại Khu rừng Trần Hưng Đạo, Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập. Đây là đội quân chủ lực đầu tiên của QĐND Việt Nam anh hùng. Sự ra đời của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân là một mốc son lịch sử, sự kiện trong đại trong lịch sử của dân tộc Việt Nam, đáp ứng yêu cầu của cách mạng và nguyện vọng của toàn dân tộc; đồng thời là một trong những sự kiện nổi bật, có ý nghĩa đặc biệt quan trọng đối với QĐND Việt Nam. Với những giá trị lịch sử, năm 2013, Thủ tướng Chính phủ đã quyết định xếp hạng Di tích lịch sử Rừng Trần Hưng Đạo là di tích quốc gia đặc biệt. Từ đó, công tác bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di tích được địa phương đặc biệt quan tâm thông qua việc nâng cấp tuyến đường từ đèo Cao Bắc và tuyến đường từ tỉnh lộ 34 vào khu di tích, xây dựng và đưa vào sử dụng các công trình nhà đón tiếp, nhà tưởng niệm.

Khu di tích gồm 5 điểm quan trọng: Cụm di tích rừng Trần Hưng Đạo (gồm Địa điểm thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân, Lán nghỉ và bếp ăn, mỏ nước phục vụ nước sinh hoạt, Đỉnh Slam Cao); Hang Thẳm Khẩu (xã Tam Kim) - từng được sử dụng làm trạm liên lạc, đưa cơm phục vụ cho các đồng chí hoạt động cách mạng; Đồn Phai Khắt (xã Tam Kim) - nơi diễn ra trận đầu ra quân của đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (25/12/1944); Đồn Nà Ngần (xã Hoa Thám) - nơi ghi dấu trận đánh thứ 2 giành thắng lợi của Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (26/12/1944); Di tích Vạ Phá (xã Tam Kim).

Bên cạnh vị trí chiến lược về quân sự, khu rừng Trần Hưng Đạo còn là một điểm đến hấp dẫn đối với khách du lịch. Bởi cảnh quan nơi đây là một bức tranh hùng vĩ và thơ mộng, ẩn chứa nhiều điều kì diệu của tự nhiên với hệ động vật, thực vật tương đối phong phú. Nơi đây còn lưu giữ được nét hoang sơ của những cánh rừng nguyên sinh bạt ngàn với những cây cao vút thẳng tắp trên 30m, chu vi gốc cây từ 1,2 m - 1,5m, các cây cổ thụ mọc san sát. Đặc biệt có cây sấu cổ thụ hơn 300 tuổi đã được Hội đồng Cây di sản Việt Nam công nhận là cây di sản Việt Nam vào ngày 4/11/2014.

Hang Kéo Quảng, xã Minh Tâm nằm ở phía Tây Bắc huyện Nguyên Bình. Tên gọi Minh Tâm là lấy bí danh của liệt sĩ Chu Văn Ngoan, hy sinh tháng 2/1944. Minh Tâm được sáp nhập từ 2 xã Gia Bằng, Kỳ Chỉ từ ngày 1/1/1946, trước đó thuộc tổng Gia Bằng, châu Nguyên Bình. Xã Minh Tâm sớm trở thành địa bàn hoạt động của các đồng chí cán bộ cách mạng ở địa phương và Trung ương. Cơ sở quần chúng cách mạng sớm được xây dựng ở Nguyên Bình, nổi bật có ông Dương Mạc Thạch (tức Dương Mạc Cam) đã gia nhập hội đánh Tây ở Hòa An, Hội Thanh niên phản đế, tháng 4/1934 được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương, bí danh Xích Thắng. Năm 1935, đồng chí Xích Thắng sau một thời gian hoạt động tuyên truyền cách mạng đã lần lượt giới thiệu các đồng chí: Trương Nam Hiến (tức Hồng My), Ma Văn Phái (tức Mỹ Lợi), Đoạn Văn Tằng (tức Lưu Lai) kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương. Ngày 15/11/1935, cấp trên tuyên bố thành lập Chi bộ liên xã Gia Bằng, Kỳ Chỉ, Linh Mai tại Tổng Ngần, xã Gia Bằng. Chi bộ gồm 4 đồng chí, đồng chí Xích Thắng làm Bí thư Chi bộ. Từ đó, phong trào đấu tranh của nhân dân 3 xã bước vào giai đoạn mới dưới sự chỉ đạo của Chi bộ Đảng. Chi bộ có quan hệ chặt chẽ với Chi bộ Mỏ thiếc Tĩnh Túc (thành lập tháng 10/1930) và các cơ sở cách mạng ở địa phương. Chi bộ lập ra các hội truyền bá chữ Quốc ngữ, hội tương tế, hội thể thao nhằm tập hợp mọi lực lượng quần chúng đấu tranh giành quyền lợi và công bằng… Đến năm 1938, tổng số đảng viên Chi bộ liên xã đã phát triển lên 14 người…

Từ khi lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc (Chủ tịch Hồ Chí Minh) đến ở và làm việc tại Pác Bó, xã Trường Hà (Hà Quảng) tháng 1/1941, trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam, huyện Nguyên Bình cùng các huyện Hà Quảng, Hòa An được Người chọn làm nơi thí điểm Mặt trận Việt Minh. Chỉ sau 3 tháng đã trở thành huyện Việt Minh hoàn toàn. Đầu năm 1942, đồng chí Võ Nguyên Giáp và một số đồng chí cán bộ cách mạng khác đến hoạt động ở các xã: Minh Tâm, Kim Mã, Tam Lộng của huyện Nguyên Bình. Xã Minh Tâm được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đến ở và làm việc. Những địa điểm được Người đến ở và làm việc là nhà ông Dương Mạc Thạch (Xích Thắng), hang Kéo Quảng, Lũng Tàn, Lũng Dẻ, Lũng Lừa. Đồng thời cũng là nơi ở và làm việc của cơ quan in Báo Việt Nam Độc Lập - cơ quan ngôn luận của Tổng bộ Việt Minh.

Tháng 5/1942, tại hang Kéo Quảng, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc trực tiếp mở lớp huấn luyện chính trị cho các cán bộ lãnh đạo chủ chốt của tỉnh Cao Bằng (gồm 10 học viên…). Tại đây, các đồng chí: Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp, Vũ Anh, Đào Duy Kỳ… đã tổ chức các lớp huấn luyện chính trị ngắn ngày khác cho cán bộ cách mạng địa phương trong những năm 1942 - 1943. Với vai trò lịch sử, ngày 13/2/1995, Di tích Hang Kéo Quảng đã được xếp hạng di tích lịch sử, văn hóa cấp quốc gia.

Thời gian đã trôi qua, Khu di tích vẫn mang dấu ấn những tháng năm hào hùng của lịch sử dân tộc. Đây là điểm dừng chân trong những chuyến hành trình về nguồn của các đoàn tham quan khi đến với mảnh đất Cao Bằng. Đến với Khu di tích lịch sử quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo, du khách không chỉ được lắng mình trong không khí hào hùng của một thời kì lịch sử đau thương nhưng vĩ đại của dân tộc, mà nơi đây còn in đậm dấu ấn, công lao của Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Không chỉ có nhiều điểm di tích lịch sử, Nguyên Bình còn sở hữu bức tranh hữu tình, ban sơ và thơ mộng. Nằm trong khu vực Công viên địa chất Toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng, tuyến phía Tây “Khám phá Phia Oắc - Vùng núi của những đổi thay”, Nguyên Bình được biết đến với cảnh quan thơ mộng, hữu tình, nhiều giá trị địa chất, địa mạo cùng nền văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc. Nơi đây khí hậu trong lành, mát mẻ quanh năm, tạo điều kiện thuận lợi để du khách có những hoạt động trải nghiệm khám phá thú vị.

Học sinh Trường THPT Hạ Lang tham gia hoạt động giáo dục truyền thống tại Khu di tích quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo, xã Tam Kim (Nguyên Bình).

Khu di tích cấp quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo và những điểm di tích ở Nguyên Bình hiện đang được nâng cấp để phục vụ cho dịp kỷ niệm trọng đại của dân tộc. Việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử Khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo đang được các cấp, các ngành quan tâm. Hằng năm, Khu di tích đón nhận lượng khách tham quan du lịch đến từ mọi miền của Tổ quốc cũng như bạn bè quốc tế ngày càng tăng.

Hướng tới kỷ niệm 80 năm Ngày thành lập QĐND Việt Nam (22/12/1944 - 22/12/2024), việc bảo tồn và phát huy giá trị lịch sử khu di tích Quốc gia đặc biệt rừng Trần Hưng Đạo càng có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt, trong đó chứa đựng những giá trị về văn hóa, về giá trị lịch sử góp phần khơi dậy lòng yêu nước, ý thức tự hào dân tộc cho các thế hệ người Việt Nam đặc biệt là thế hệ trẻ. Mảnh đất Nguyên Bình mãi là địa chỉ đỏ để giáo dục cho các thế hệ về truyền thống cách mạng, là niềm tự hào của mọi người con đất Việt nói chung và mỗi người dân Cao Bằng nói riêng.

Nguyễn Liễu