Những 'kẻ trộm' động lực trốn ở đâu?

Những kẻ trộm dopamine không chỉ lẩn khuất trong điện thoại thông minh. Các nhà sản xuất làm sao khiến bạn mua sản phẩm của họ ở cửa hàng? Họ sẽ làm cho sản phẩm của họ trông hấp dẫn hơn so với các sản phẩm khác. Bằng cách nào? Họ khởi đầu bằng cách khiến sản phẩm có vẻ ngon lành hơn, thiết kế bao bì trông thật ngon mắt. Sao không làm cho chạm vào là thỏa mãn luôn chứ? Điều đó sẽ tăng kỳ vọng nơi bạn và khiến dopamine nhanh trong bạn tăng vọt.

Đột nhiên bạn sẽ chú ý vào phiên bản mới tinh của một sản phẩm, loại mà bạn chưa từng thử, và dopamine của bạn sẽ còn tăng hơn nữa. Bạn về nhà, mở bao bì ra và ăn, vốn hứa hẹn sẽ là một bữa sáng lành mạnh. Dopamine trong bạn sẽ tăng cao hơn nữa khi 15 phần trăm là đường có trong sản phẩm đấy đi vào máu.

Ảnh minh họa. Nguồn: Freepik.

Não bạn lúc này sẽ vui như hội và bạn sẽ nhanh chóng ngấm bài học rằng đây là một sản phẩm tuyệt vời mà bạn sẽ lại mua tiếp. Một lát sau, dopamine cơ sở trong bạn sẽ hạ xuống, và não bạn bắt đầu la hét đòi được vui như hội vậy nữa. Cho tôi ăn thêm dopamine!

Ăn cắp thì không ai ưa, nhất là ăn cắp của trẻ con. Có câu ‘ăn cắp cả của trẻ con’ đấy thôi. Phiên bản hiện đại của câu đó thực ra phải là ‘ăn cắp dopamine cả của trẻ con.’ Cách những ứng dụng và trò chơi điện tử được thiết kế để đặc biệt kích hoạt lượng dopamine tối đa ở trẻ em thật sự là kinh hoàng!

Ít nhất thì về lý thuyết, người lớn còn có thể kháng cự lại. Vùng vỏ não trước trán của chúng ta phát triển hơn nhiều, giúp chúng ta có khả năng tư duy duy lý và thể hiện ý chí mạnh mẽ hơn hẳn trẻ em hay thiếu niên. Người lớn có thể biết chọn dopamine chậm thay vì dopamine nhanh dễ có.

Ấy vậy mà, nhiều người lớn vẫn trở thành nạn nhân của bọn ăn cắp dopamine. nếu bị cuốn vào vòng xoáy đó, rốt cuộc dopamine cơ sở của bạn sẽ ngày càng tụt giảm, khiến bạn ngày càng khó trải nghiệm niềm vui và có động lực thực sự, dẫn tới cảm giác trống rỗng, khó chịu, và thậm chí trầm cảm.

Vậy phải chăng dopamine nhanh không có điểm nào tích cực? Chắc chắn là có. Dopamine nhanh là thành phần quan trọng tạo ra niềm vui của chúng ta, và góp phần khiến cuộc sống trở nên tuyệt diệu. Tất nhiên chúng ta vẫn nên ăn sôcôla, thưởng thức một ly rượu vang, ăn các món tráng miệng, chơi trò chơi điện tử, xem tivi và sử dụng app hẹn hò; tôi cũng vậy thôi, và các bạn cũng đừng từ bỏ! nhưng lý tưởng thì bạn chỉ nên thưởng thức những thứ đó khi thỏa mãn hai điều kiện sau:

1. Bạn ý thức được tác động của dopamine nhanh, và cách nó có thể khiến bạn lảng tránh dopamine chậm.

2. Bạn đã học được cách quản lý dopamine. Nếu bạn không làm chủ được dopamine thì nó sẽ làm chủ bạn.

Nên ta hãy cùng làm đúng như thế: học cách quản lý dopamine tốt hơn. Tôi sẽ trao cho bạn sáu công cụ bạn có thể sử dụng để khống chế và làm chủ dopamine nhanh của chính bạn, nhờ vậy bảo vệ xu hướng tự nhiên là bổ sung thêm nhiều ‘hoạt động thực’ hơn vào đời sống.

Tôi hứa là bạn sẽ có một hành trình ấn tượng! Tôi sẽ khép lại chương này với bốn công cụ nữa mà bạn có thể sử dụng để sản xuất dopamine và động lực theo yêu cầu, bất cứ khi nào bạn muốn. Xin nhớ từ từ thôi, và đảm bảo bạn có thời gian suy ngẫm xem mỗi công cụ ở đây tác động lên cuộc sống của bạn ra sao.

David JP Phillips/NXB Trẻ