Sa sút trí tuệ - mối lo ngày càng bị trẻ hóa

Nhiều nguyên nhân dẫn đến gia tăng hội chứng bệnh sa sút trí tuệ ở người trẻ. (Ảnh minh họa)

Hội chứng bệnh nghiêm trọng

Bác sĩ CKII. Phạm Công Huân - Phòng Điều trị Tâm thần người già, Viện Sức khỏe Tâm thần cho hay, cứ mỗi 03 giây trên thế giới lại có một người bị sa sút trí tuệ (SSTT). Năm 2019 có 55 triệu người bị SSTT, nhưng theo dự đoán đến năm 2030, thế giới sẽ có 78 triệu người và con số này tăng tới 139 triệu người vào năm 2050. Thống kê giai đoạn 2008 - 2018, tỷ lệ nhập viện cấp cứu do SSTT chiếm tỷ lệ cao nhất, tới 28%, cao hơn do biến cố tim mạch hay đột quỵ, tăng huyết áp và ung thư. Khi đại dịch COVID-19 bùng phát, tỷ lệ người bệnh tử vong do SSTT tăng 16% trong đại dịch. Năm 2021, chi phí y tế cho người bệnh SSTT là 355 tỷ đô la.

Chia sẻ thêm về gánh nặng của hội chứng này, PGS. Nguyễn Trọng Lưu - Phó Chủ tịch Hội Phục hồi chức năng Việt Nam cho biết, phổ biến nhất của hội chứng này là bệnh Alzheimer (chiếm 60 - 80% tổng số các bệnh nhân SSTT). Đáng lo ngại khi hội chứng này gần đây xuất hiện nhiều ở người trẻ có thể trạng sau bệnh lý về não hay đột quỵ. Hội chứng được cho là khá nghiêm trọng vì gây ảnh hưởng đến trí nhớ, suy nghĩ, định hướng, năng lực học tập, ngôn ngữ, khả năng hiểu, tính toán và phán đoán...

Theo PGS. Nguyễn Trọng Lưu, tuổi tác là yếu tố nguy cơ cao nhất đối với hội chứng bệnh này, tuy nhiên với vòng quay của cuộc sống hiện đại, SSTT không còn là hội chứng của riêng người già mà nhiều người trẻ và đối tượng trung niên cũng dễ mắc phải. Nguyên nhân là do lười vận động, lười tư tuy, giảm giao tiếp trong xã hội do cuộc sống gắn bó quá nhiều với công nghệ và tình trạng nghiện thuốc lá, bia rượu…

Bên cạnh đó, thói quen lạm dụng thuốc cũng là nguyên nhân dễ dẫn tới tình trạng SSTT sớm. Đặc biệt, những áp lực về công việc, căng thẳng, không đáp ứng được trở nên trì trệ, không tương tác, thậm chí trầm cảm đã dẫn đến nguy cơ SSTT. Ngoài ra, tình trạng béo phì và tăng huyết áp, gia tăng mắc đái tháo đường, tăng mỡ máu… cũng là những nguyên nhân dẫn tới sự gia tăng hội chứng bệnh này.

Đánh giá sớm dấu hiệu bệnh

Tại Việt Nam, số người mắc SSTT năm 2015 là 660.000 người. Tỷ lệ gánh nặng bệnh tật của bệnh Alzheimer và SSTT lên đến 52% trên tổng gánh nặng bệnh tật do bệnh thần kinh và tâm thần ở người cao tuổi tại Việt Nam. SSTT không chỉ tạo áp lực lớn đến kinh tế, làm giảm chất lượng sống của người bệnh và gây tâm lý bất an trong tất cả các thành viên gia đình người mắc.

Để phòng ngừa gánh nặng do SSTT đem lại, các chuyên gia y tế khuyến cáo người bệnh và gia đình người bệnh cần nhận thức và đánh giá sớm được dấu hiệu của bệnh để chăm sóc đúng cách và giảm triệu chứng bệnh. Để phát hiện sớm và chăm sóc tốt người bệnh, điều dưỡng Phạm Phương Thảo, Phòng Điều trị Tâm thần người già - Viện Sức khỏe Tâm thần chia sẻ: SSTT được chia làm 03 giai đoạn: trong giai đoạn đầu, người bệnh giảm sự tiếp thu thông tin, lặp đi lặp lại một câu hỏi hay một vấn đề, mất khả năng quản lý tài chính, không nhớ đồ cất ở đâu và dễ bị nhầm, lạc đường. Giai đoạn tiếp theo, các triệu chứng rõ ràng hơn, người bệnh không nhớ sáng mình ăn gì, quên một số kỷ niệm trong quá khứ, khó mặc quần áo phù hợp... Giai đoạn cuối, người bệnh không nhận thức được môi trường xung quanh, đi lang thang, không nhớ lịch sử bản thân, mất kiểm soát bàng quang và ruột, thay đổi nhân cách và hành vi. Các triệu chứng càng ngày nặng lên, người bệnh cần sự hỗ trợ tất cả trong cuộc sống hàng ngày.

Theo điều dưỡng Phạm Phương Thảo, với mỗi giai đoạn bệnh, người thân và gia đình sẽ cần có một cách chăm sóc khác nhau. Ở giai đoạn đầu, người thân cần gần gũi nhiều với người bệnh để tạo lòng tin; không nên đôi co qua lại với người bệnh về một vấn đề. Những giấy tờ quan trọng, nên tư vấn cho người bệnh nhờ người thân cất giữ; đồ đạc trong nhà cần bài trí dễ thấy, dễ lấy và phòng tránh trơn trượt trong nhà tắm, nhà vệ sinh. Đồng thời, gia đình cần giám sát và quản lý thuốc uống của người bệnh.

Đến giai đoạn giữa của bệnh, gia đình cần theo dõi sát và giúp đỡ người bệnh, nhắc nhở gợi nhớ những việc họ cần làm; thường xuyên trò chuyện, gợi nhớ quá khứ vui; ghi những công việc, những chú ý, hay cách sử dụng một thiết bị nào đó ra giấy, dán vào thiết bị đó.... Đặc biệt, gia đình cần quản lý thuốc cho bệnh nhân, cho bệnh nhân uống thuốc đúng giờ và kiểm tra thuốc đảm bảo vào dạ dày.

Đến giai đoạn cuối của bệnh SSTT, người thân cần giám sát liên lục 24/24h và cần sự chăm sóc chuyên nghiệp. Môi trường sống của người bệnh cần tuyệt đối an toàn, đồ dùng đơn giản; tuyệt đối không để bệnh nhân một mình hay ở môi trường lạ; cho bệnh nhân ăn, uống thuốc, đi vệ sinh, vệ sinh cá nhân theo giờ nhất định. Ngoài ra, gia đình nên ghi địa chỉ, số điện thoại người thân cài vào áo của người bệnh.

Đoan Trang