Suy thoái có cản trở Trung Quốc gia nhập hội thu nhập cao?

Ảnh minh họa.

Giấc mơ ảo về thu nhập cao?

Ông đã đưa ra một loạt các số liệu đáng kinh ngạc trong một cuộc họp báo: nền kinh tế số 2 thế giới, với GDP là 114 nghìn tỷ nhân dân tệ (17 nghìn tỷ USD) vào 2021i, chiếm 18% GDP toàn cầu - tăng từ 11,4% vào năm 2012 - và đóng góp 30% vào tăng trưởng GDP toàn cầu trong thời gian đó.

Ông Han nói: “Chúng ta đang tiến gần đến ngưỡng của các quốc gia có thu nhập cao”.

Theo thống kê, Trung Quốc đã đứng trước ngưỡng cửa của câu lạc bộ thu nhập cao, được Ngân hàng Thế giới xác định là những nước có tổng thu nhập quốc dân trên đầu người trên 12.695 USD vào năm 2021. Năm ngoái của Trung Quốc là 12.551 USD.

Các phương tiện truyền thông nhà nước đã nói về việc vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế hàng đầu thế giới, làm nghiêng cán cân quyền lực có lợi cho Trung Quốc.

Nhưng tác động kinh tế của việc phong tỏa Covid-19, được áp đặt do sự lan rộng của biến thể Omicron, đã thúc đẩy suy đoán về một viễn cảnh kém tươi sáng hơn - bẫy thu nhập trung bình. Thuật ngữ này được các nhà kinh tế của Ngân hàng Thế giới khi đó là Indermit Gill và Homi Kharas đặt ra vào năm 2007 để mô tả sự chuyển đổi thất bại sang nền kinh tế thu nhập cao do chi phí tăng và khả năng cạnh tranh giảm.

Mỹ Latinh và Trung Đông cung cấp bằng chứng thực nghiệm ủng hộ giả thuyết cái bẫy và chỉ một chục trong số hơn 100 nền kinh tế có thu nhập trung bình trong những năm 1960 trở thành nền kinh tế có thu nhập cao vào năm 2008.

Mặc dù tăng trưởng cao hơn nhiều so với các nền kinh tế tiên tiến, Trung Quốc có một số triệu chứng ban đầu bị mắc kẹt, chẳng hạn như chi phí lao động tăng cao, các nhà sản xuất chuyển đến Đông Nam Á, tăng trưởng suy giảm kể từ năm 2011 và rủi ro kéo dài bị chôn vùi trong mô hình tăng trưởng dựa trên nợ của nước này.

“Đối với Trung Quốc, chắc chắn phải tránh bẫy thu nhập trung bình”, ông Tập Cận Bình nói với các nhà lãnh đạo doanh nghiệp tại cuộc họp Apec ở Bắc Kinh vào 11-2014.

“Điều quan trọng là khi nào vượt qua nó và làm thế nào để tiến về phía trước tốt hơn sau đó. Chúng tôi tự tin tìm được sự cân bằng giữa cải cách, phát triển và ổn định”.

Nhưng có một số con số không thuận tiện mà các quan chức ở Bắc Kinh không muốn thảo luận công khai cho thấy xu hướng đáng lo ngại đối với nền kinh tế lớn thứ hai thế giới, bao gồm sự suy giảm tiêu dùng trong ngắn hạn, tỷ lệ thanh niên thất nghiệp cao hơn các nước phương Tây, một vấn đề già hóa có thể so sánh với Nhật Bản, và tỷ lệ sinh thấp trong sáu thập kỷ.

Đường cong tăng trưởng của Trung Quốc đặc biệt bị đe dọa bởi đại dịch và căng thẳng với các nước phương Tây. Sự bùng phát Covid-19 ban đầu đã dẫn đến sự suy giảm kinh tế hiếm gặp là 6,9% trong quý I-2020, trước khi Trung Quốc trở thành nền kinh tế lớn đầu tiên phục hồi từ làn sóng ban đầu.

Tuy nhiên, trái ngược với sự trở lại bình thường hiện đang được thấy ở phần còn lại của thế giới, lập trường zero-Covid của Bắc Kinh và các cuộc đóng cửa sau đó ở các thành phố lớn đã khiến tăng trưởng của Trung Quốc chững lại, giảm xuống 0,4% trong quý II, so với một năm trước đó.

Tất cả những yếu tố đó, các nhà phân tích đã cảnh báo, đã đặt ra một thách thức nghiêm trọng đối với con đường phát triển dự kiến của chính phủ, đe dọa đến câu chuyện của ĐCSTQ cầm quyền về sự Tái sinh vĩ đại của Dân tộc Trung Quốc, và làm dấy lên những suy đoán trong việc dẫn đến một cuộc cải tổ Bộ Chính trị vào cuối năm.

Houze Song, nhà nghiên cứu của Viện Paulson có trụ sở tại Chicago cho biết: “Mặc dù tăng trưởng chậm, Trung Quốc sẽ có thể đủ điều kiện để trở thành quốc gia có thu nhập cao vào cuối năm nay. Nhưng triển vọng về tăng trưởng thu nhập bình quân đầu người của Trung Quốc không đáng khích lệ trong trung hạn”.

“Trung Quốc có thể cần đạt 35% GDP bình quân đầu người của Mỹ [từ khoảng 18% hiện tại] để vượt qua Mỹ [với tư cách là nền kinh tế lớn nhất thế giới]. Điều này chắc chắn khiến nó khó đạt được hơn”.

Ngay từ năm 2008, Lưu Hạc, hiện là phó thủ tướng và là cánh tay phải của ông Tập Cận Bình trong lĩnh vực kinh tế, đã đề cập đến giả thuyết cái bẫy trong những suy ngẫm của ông về sự thất bại của một số quốc gia Mỹ Latinh trong việc đi lên và giai đoạn tăng trưởng tiếp theo của Trung Quốc.

Nguy cơ bị mắc kẹt cũng được sử dụng để thúc đẩy cải cách các khu vực phi sản xuất. Trung tâm Nghiên cứu Phát triển của Hội đồng Nhà nước, một cơ quan tư vấn chủ chốt của chính phủ, đã hợp tác trong báo cáo Trung Quốc 2030 với Ngân hàng Thế giới, cho biết chìa khóa để tránh bẫy là giữ cho tăng trưởng năng suất các yếu tố tổng hợp ở gần mức cao trước đây thông qua các chính sách và cải cách để nâng cao hơn nữa hiệu quả kinh tế.

Trong một bài phát biểu vào 4-2015, Bộ trưởng Tài chính khi đó là Lou Jiwei cho biết Trung Quốc có hơn 50% khả năng bị mắc kẹt ở mức thu nhập trung bình trong vòng 5-10 năm sau đó, do tác động kinh tế của dân số già nhanh chóng của đất nước.

Bẫy thu nhập trung bình nằm trong một loạt các điều khoản mà Trung Quốc mượn để thảo luận về các vấn đề phát triển trong nước khi Bắc Kinh vượt qua điều họ chưa biết đến.

Lo ngại căng thẳng Mỹ-Trung và giả thuyết bẫy

Nhưng căng thẳng thương mại với Mỹ và khả năng bị chia cắt - với hàng trăm công ty Trung Quốc trong danh sách đen của Washington đã bị từ chối tiếp cận các bộ phận, công nghệ hoặc thị trường - đã buộc Bắc Kinh phải tăng gấp đôi nỗ lực trong nghiên cứu và phát triển bản địa.

Louis Kuijs, nhà kinh tế trưởng khu vực châu Á tại S&P Global Ratings cho biết: “Chúng ta phải xem Mỹ đã thành công ở mức độ nào trong việc ngăn chặn tiến bộ công nghệ của Trung Quốc. Tôi không nói rằng nó đã kết thúc, nhưng nó chắc chắn trở nên thách thức hơn đối với Trung Quốc.”

Lần đầu tiên ông Tập đã đề cập đến giả thuyết bẫy tại hội nghị công tác kinh tế hàng năm vào 12-2013, chỉ hơn một năm sau khi ông trở thành tổng bí thư ĐCSTQ. Kể từ đó, ông đã đề cập đến nó trong ít nhất tám lần khác, bao gồm trong các cuộc gặp với các nhà lãnh đạo doanh nghiệp tại Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương hoặc sự kiện G20, và các hội nghị kín với các quan chức kinh tế, quan chức tài chính và lãnh đạo tỉnh.

Quyết định của chính phủ thay đổi phương thức phát triển kinh tế của Trung Quốc, vốn là câu trả lời của Bắc Kinh cho cảnh báo bẫy, báo trước một loạt các điều chỉnh chính sách, bao gồm việc phát hành Học thuyết Bình thường Mới, trong đó nhấn mạnh việc theo đuổi tăng trưởng GDP có chất lượng thay vì tập trung vào số lượng, đưa bẫy thu nhập trung bình vào kế hoạch phát triển quốc gia 2016-2020, cải cách cơ cấu bên cung, mở rộng dân số thu nhập trung bình và chiến dịch nhằm giảm thiểu rủi ro kinh tế.

Các nhà chức trách Trung Quốc đã nỗ lực nghiêm túc để giải quyết tình trạng dư thừa công nghiệp, núi nợ địa phương, bong bóng bất động sản và ngân hàng trong bóng tối trong 5 năm qua, đã gặt hái được nhiều thành quả. Tuy nhiên, nhiều rủi ro vẫn chưa được cắt bỏ tận gốc.

Bala Ramasamy, giáo sư kinh tế tại Trường Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc-Châu Âu ở Thượng Hải, cho biết GDP bình quân đầu người quốc gia không thể mô tả tốt các điều kiện thực tế bởi vì Trung Quốc rất khác nhau giữa các tỉnh.

Trong một bài báo nghiên cứu năm 2020 có tiêu đề “Con rồng bị mắc kẹt: Phân tích theo từng tỉnh về cái bẫy thu nhập trung bình ở Trung Quốc”, ông và các đồng tác giả đã xác định 10 tỉnh và khu tự trị phía bắc đang bị mắc kẹt: Sơn Tây, Nội Mông, Liêu Ninh, Cát Lâm, Thiểm Tây, Thanh Hải, Tân Cương, Hắc Long Giang, Cam Túc và Hà Bắc.

ÔngRamasamy nói: “Tập trung quá nhiều vào một lĩnh vực, thiếu vốn nhân lực và năng suất thấp hơn là ba lý do chính khiến một số tỉnh bị mắc kẹt”.

Ông cho biết cuộc thảo luận về bẫy thu nhập trung bình nên tập trung vào các chính sách cần được thực hiện để tăng trưởng bền vững và đặc biệt cảnh báo về sự quay trở lại của mô hình định hướng đầu tư.

Tuy nhiên, ông Ramasamy thừa nhận rằng Trung Quốc sẽ mất thời gian để cải thiện nguồn nhân lực và mức độ đổi mới. Ông nói: “Đây không phải là những chính sách trong một sớm một chiều”.

Michael Pettis, giáo sư tài chính tại Đại học Bắc Kinh, lập luận rằng các so sánh quốc tế không áp dụng cho Trung Quốc vì có các yếu tố “tăng trưởng xấu” trong GDP quốc gia - đề cập đến đầu tư hiệu quả thấp và lợi nhuận thấp của chính phủ và các doanh nghiệp nhà nước - và một tỷ lệ thấp đối với các hộ gia đình Trung Quốc trong phân phối thu nhập quốc dân.

Ông Pettis cho biết mô hình tăng trưởng đầu tư cao và tiết kiệm cao của Trung Quốc không còn có thể duy trì được nữa và cảnh báo rằng việc thúc đẩy cơ sở hạ tầng gần đây có thể đẩy tỷ lệ nợ trên GDP, một tham số rủi ro kinh tế vĩ mô quan trọng, tăng trong năm nay.

Ông nói: “Nó sẽ dừng lại vì lý do tương tự mà nó đã dừng ở Brazil vào những năm 1970 và ở Nhật Bản vào những năm 1990,” ông kêu gọi các nỗ lực tái cân bằng lớn hơn vì nếu không làm như vậy cuối cùng sẽ dẫn đến giảm hiệu quả và lợi nhuận và tăng trưởng nợ cao không bền vững.

Các nhà chức trách Trung Quốc đã thể hiện sự tự tin của họ trong việc thoát khỏi bẫy, với Tầm nhìn Phát triển 2035 cho biết nước này có thể tăng gấp đôi GDP vào năm đó.

Trong khi Bắc Kinh đã đưa ra một chiến lược thịnh vượng chung, thay vì chủ nghĩa dân túy và chủ nghĩa vị kỷ kiểu Mỹ Latinh, để sửa chữa bảng cân đối kế toán hộ gia đình bị ảnh hưởng bởi đại dịch và giải quyết tình trạng bất bình đẳng thu nhập còn tồn tại, thì đổi mới công nghệ trong nước được nhiều người coi là giải pháp thay đổi cuộc chơi đối với sự ngăn chặn và bao vây của Mỹ nâng cao tiềm năng tăng trưởng dài hạn của Trung Quốc.

Các nhà chức trách Trung Quốc đã dỡ bỏ lệnh cấm vận trên toàn thành phố kéo dài 2 tháng ở Thượng Hải và nới lỏng đáng kể các biện pháp kiểm soát của Covid-19 ở Bắc Kinh, để giúp đưa nền kinh tế đi đúng hướng.

David Dollar, một thành viên cấp cao tại Viện Brookings, cho biết tốc độ mở rộng kinh tế của Trung Quốc chắc chắn sẽ bị chậm lại do lực lượng lao động thu hẹp, hệ thống tài chính hiệu quả thấp và sự tách biệt công nghệ, nhưng điều đó sẽ không ngăn được Bắc Kinh vượt qua Mỹ.

Nhã Trúc