Tác phẩm được chọn vào sách giáo khoa đã tiếp thêm động lực để tôi sáng tác cho thiếu nhi

Trung tá, nhà văn Phạm Vân Anh trong chương trình "Trung thu biên cương" tại biên giới Điện Biên. Ảnh: Lục Hường

- Thưa Trung tá, nhà văn Phạm Vân Anh, chị có cảm xúc như thế nào khi tác phẩm của mình được chọn vào sách giáo khoa bậc tiểu học?

- Tôi thực sự rất vui cho một khởi đầu mới trong hành trình sáng tác của mình. Bởi sau khi viết bài thơ đầu tiên lúc đang học lớp 7, thì tôi gần như không sáng tác về đề tài dành cho thiếu nhi vì nghĩ rằng mình không có thế mạnh. Thi thoảng, tôi có viết tặng vài bài thơ cho con hoặc có những hoạt động an sinh xã hội, thiện nguyện dành cho thiếu nhi mà tôi tham gia. Cô con gái của tôi đang học lớp 7 cứ tiếc mãi vì bây giờ đã không còn ở bậc tiểu học, không được học tác phẩm của mẹ. Và điều vui mừng hơn cả là, sau khi cả 4 tác phẩm của tôi gồm cả thơ và trích đoạn truyện ngắn được chọn có mặt trong bộ sách giáo khoa Cánh diều, tôi cảm thấy vững tin rằng mình có thể sáng tác văn học dành cho thiếu nhi. Tôi thực sự biết ơn các tác giả của bộ sách Cánh diều vì đã khai mở cho tôi một nguồn cảm hứng sáng tác mới.

- Chị có thể chia sẻ thêm về mối lương duyên giữa chị và Ban biên soạn bộ sách Cánh diều?

- Thực ra, cơ duyên để cộng tác cung cấp học liệu cho sách giáo khoa của tôi ban đầu là với Nhà xuất bản Giáo dục. Khi đó, tôi được mời tham dự trại sáng tác cùng với một số nhà văn khác. Song, thời điểm đó tôi bị Covid-19 nên đã không thể tham dự. Một thời gian sau, khi công tác biên soạn bộ sách Cánh diều đã vào giai đoạn nước rút, nhà thơ Hoài Khánh có nói với tôi rằng, tôi là quân nhân sẽ hiểu rõ và có thể sáng tác tốt về đề tài dành cho thiếu nhi nên đã giới thiệu tôi với Giáo sư Nguyễn Minh Thuyết, Tổng Chủ biên của bộ sách Cánh diều.

- Chị có thể chia sẻ cụ thể hơn về 4 tác phẩm của chị nằm trong bộ sách giáo khoa Cánh diều?

- Trong bộ sách Cánh diều, tôi có một trích đoạn truyện “Tình bạn”. Đây là câu chuyện kể về hai cậu bé, một ở trung du, miền núi và một ở vùng duyên hải. Tình bạn của các em hồn nhiên, chân thành, có nhiều ước mơ thật đáng yêu, nhất là đều muốn trở thành anh bộ đội. Có hai bài thơ là “Chú công an”, thuộc đề tài quốc phòng - an ninh và “Muôn sắc hoa tươi”, thuộc chủ đề giáo dục bình đẳng giới. Ngoài 3 tác phẩm này nằm trong sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5, điều tôi phấn khởi và tự hào nhất là trích đoạn bút ký “Người thầy quân hàm xanh” viết về Đại úy Trần Bình Phục, cán bộ Đồn Biên phòng Hòn Chuối, BĐBP Cà Mau cũng được chọn đưa vào sách Truyện đọc lớp 5. Đây cũng là lần đầu tiên một nhân vật có thật, một chiến sĩ Biên phòng đã được đưa vào sách giáo khoa để học sinh cả nước có thể tìm hiểu và thêm yêu các chú bộ đội quân hàm xanh đã tận tụy chăm lo cho các bạn nhỏ có hoàn cảnh khó khăn.

- Theo chị, sáng tác ngữ liệu cho sách giáo khoa và phục vụ công tác giảng dạy cho học sinh có khó không?

- Gần 2 năm theo sát tiến trình làm bộ sách giáo khoa Cánh diều Tiếng Việt lớp 5, tôi trân trọng những người làm sách đã rất kỳ công và trăn trở để tìm ra cơ sở lý luận và thực tiễn của bộ sách, xây dựng kết cấu sách và những bài học trong sách. Cá nhân tôi cho rằng, sáng tác cho sách giáo khoa vừa khó, vừa không khó. Khó là do sự đổi mới, cải cách sách giáo khoa và sự bùng nổ của thị trường sách tham khảo đã đặt ra những yêu cầu cao hơn, đa dạng và sinh động hơn về nội dung, hình thức của sách giáo khoa. Vì thế, ngữ liệu cho sách cũng được các chủ biên, tổng chủ biên yêu cầu cao hơn. Nhưng ngược lại, việc biên soạn, thiết kế các bài học, mục kiến thức trong các trang sách cũng được các tác giả thiết kế rất rõ nét, có định hướng cụ thể về số chữ, đề tài, nội dung trọng điểm cần phản ánh nên khi sáng tác cũng nhờ vậy mà có sự tập trung ý tưởng cao hơn. Tất nhiên, không phải tác phẩm nào cũng thành công và đạt yêu cầu, được chọn vào sách, song rõ ràng là khi ý tưởng được gợi mở cũng giúp các nhà văn có mục tiêu sáng tác và hiện thực hóa ý tưởng.

Các tác phẩm của nhà văn Phạm Vân Anh trong bộ sách giáo khoa Tiếng Việt lớp 5. Ảnh: Lục Hường

- Chị có thể chia sẻ những trải nghiệm của mình khi viết sách cho thiếu nhi không?

- Như tôi đã chia sẻ, bài thơ đầu tiên tôi viết là bài "Bình yên" khi mới 13 tuổi và đến 30 năm sau, tôi mới có lại trải nghiệm thật tuyệt vời này khi quay trở lại sáng tác cho thiếu nhi. Từ những tác phẩm được chọn, tôi đã có nỗ lực thực sự để sáng tác, dành tặng cho những em bé của mình (tôi có 1 con trai, 1 con gái và 6 con đỡ đầu là trẻ mồ côi ở biên giới đang học cấp 1 và cấp 2) một món quà tinh thần. Tất nhiên là tôi phải tập tư duy sáng tác, huy động trí tưởng tượng và nhớ lại những ký ức tuổi thơ của bản thân, những kỷ niệm cùng con và quan sát những biến đổi, những sự phát triển về nhận thức cũng như kỹ năng sống của các em hiện nay.

Đặc biệt, là một người mẹ và đồng thời là một tác giả văn học, tôi nhận thấy, cùng với sự nỗ lực của ngành giáo dục và các tổ chức Đoàn, Đội..., chúng ta đang có một thế hệ thiếu nhi mới với nhận thức tốt, tự tin, tự chủ, thể lực tốt, lối sống xanh... Nhất là sự tiếp cận của các em với các vấn đề như lịch sử dân tộc, những danh nhân của đất nước, truyền thống cách mạng, Bác Hồ, người cộng sản, chú bộ đội... thông qua các tiết học ngoại khóa cũng rất thú vị. Vì thế, tôi nghĩ rằng, nếu chuyển các sự kiện, nhân vật lịch sử thành những vần thơ phù hợp với khả năng tiếp thu, cảm nhận của các em sẽ là một cách giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ ngay từ cấp 1. Qua đó, giúp các em dễ thuộc, dễ nhớ và hiểu sâu sắc về ý nghĩa của sự kiện, nhân vật mà sau này, khi học lên cấp 2, các em sẽ được học sâu hơn thông qua các bài giảng lịch sử. Và đó cũng là chủ đề xuyên suốt của tập thơ “Khúc hát miền trời” sắp ra mắt.

- Trân trọng cảm ơn chị!

Lục Hường (thực hiện)