Tái sử dụng rơm rạ: bài toán khó không chỉ với Việt Nam

Đưa rơm ra khỏi đồng ruộng đang là vấn đề nan giải đối với nhiều quốc gia Đông Nam Á. Ảnh: K.A

Để có một triệu tấn lúa cung cấp ra thị trường, một khối lượng rơm rạ tương ứng cũng phát sinh. Đây là nguồn tài nguyên nếu biết tận dụng nhưng lượng rơm rạ khổng lồ này hiện là nguồn phát thải khí nhà kính rất lớn đối với nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam.

Đốt bỏ thì dễ nhưng đầy nguy hại

Tại hội thảo “Tăng cường năng lực sản xuất lúa phát thải thấp và bền vững ở Đông Nam Á” được tổ chức ở thành phố Cần Thơ mới đây, ông Dyna Theng đến từ Đại học nông nghiệp hoàng gia Campuchia cho biết, quốc gia này có khoảng 3,5 triệu héc ta diện tích sản xuất lúa mỗi năm (sản xuất 2 đến 3 vụ/năm, tùy khu vực), khối lượng rơm phát sinh khoảng 10 triệu tấn.

Theo ông, có khoảng 55% lượng rơm phát sinh được thu gom đưa ra khỏi đồng ruộng, trong khi 45% còn lại được nông dân đốt bỏ hoặc để phân hủy tự nhiên ngay trên đồng ruộng. Ở Campuchia, rơm rạ được sử dụng cho một số mục đích như ủ chua làm thức ăn cho gia súc, trồng nấm hoặc đậy liếp trồng cây. Một số doanh nghiệp, hiệp hội hoặc hợp tác xã nông nghiệp ở Campuchia cũng đã tận dụng rơm để sản xuất phân bón hữu cơ. Một số ít khác được thu gom bán cho Việt Nam.

Là một trong những quốc gia nhập khẩu gạo hàng đầu thế giới hiện nay, Indonesia có diện tích sản xuất lúa hàng năm đạt trên 10 triệu héc ta. Sản lượng rơm rạ phát sinh khoảng 75-90 triệu tấn, tùy thuộc loại lúa được trồng và mùa vụ.

Bà Gagad Restu Pratiwi đến từ Cơ quan nghiên cứu và đổi mới quốc gia Indonesia cho biết, năm 2009, quốc gia này đã ban hành Luật bảo vệ đất nông nghiệp. Trong đó, có quy định nông dân không được đốt rơm rạ nhưng nông dân vẫn đốt rơm mà chính quyền không xử lý được.

Theo bà, đốt rơm rạ vẫn là hình thức phổ biến ở quốc gia này, bởi đây là cách xử lý “nhanh, gọn, lẹ”. Tuy nhiên, việc đốt rơm rạ là một trong những nguyên nhân gây nguy hại cho môi trường lẫn sức khỏe của người dân bởi làm phát sinh một lượng lớn khí nhà kính.

Liên quan vấn đề nêu trên, tại một hội nghị gần đây, ông Trần Thanh Nam, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho biết, với khoảng 43 triệu tấn lúa sản xuất, mỗi năm Việt Nam phát sinh khoảng 40 triệu tấn rơm rạ. “Với lượng rơm rạ lớn như vậy, nếu đốt bỏ sẽ phát sinh khoảng 50 triệu tấn khi thải ra môi trường”, ông nói.

Một điều tra của Đại học Cần Thơ chỉ ra rằng, riêng khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL) có khoảng 26-27 triệu tấn rơm phát sinh hàng năm từ hoạt động sản xuất lúa, trong đó còn đến 70% được xử lý bằng cách… đốt bỏ. Khoảng 30% được thu gom tái sử dụng, được chia ra theo các mục đích sử dụng như dùng trồng nấm (30%), dùng phủ gốc cây trồng và đệm lót sinh học (35%), phục vụ cho chăn nuôi (25%) và cho một số mục đích khác.

Rơm được sản xuất thành chậu trồng rau. Ảnh: Trung Chánh

Cách nào để tận dụng tài nguyên?

Ông Lê Thanh Tùng, Phó cục trưởng Cục trồng trọt (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) đánh giá, tuy có nhiều cách khác nhau trong xử lý rơm ở các quốc gia nhưng để đưa rơm rạ ra khỏi đồng ruộng, ngoài vấn đề kỹ thuật, cần phải chứng minh xử lý rơm rạ mang lại hiệu quả cho người sản xuất. Mặt khác, Chính phủ cũng như doanh nghiệp cần có hỗ trợ thiết thực hơn.

Đối với Việt Nam, Chính phủ đã phê duyệt đề án “Phát triển bền vững một triệu héc ta chuyên canh lúa chất lượng cao và phát thải thấp gắn với tăng trưởng xanh vùng ĐBSCL đến năm 2030”. Trong đó, mục tiêu đến năm 2025, có 70% lượng rơm tại các vùng chuyên canh được đưa ra khỏi đồng ruộng và tái sử dụng; đến năm 2030 con số này là 100%.

Theo ông, do lượng rơm cần đưa ra khỏi đồng ruộng là rất lớn nên từng nông dân không thể làm được mà phải ở quy mô nhóm nông dân hoặc tập thể thương lái. Đây là nhóm cần được quan tâm trong việc xử lý rơm rạ.

Đưa rơm ra khỏi đồng ruộng để xử lý thành phân bón hữu cơ là một trong những hướng đi lý tưởng nhưng muốn thành công cần có chính sách, giải pháp cụ thể trên diện rộng. Đã có doanh nghiệp xử lý rơm bằng vi sinh thành phân bón để bón lại đồng ruộng nhưng với khối lượng hàng chục triệu tấn như của Việt Nam hay 70-80 triệu tấn của Indonesia là vấn đề nan giải.

Bà Gagad Restu Pratiwi cho rằng, việc thiếu lao động, cơ sở hạ tầng đang là thách thức rất lớn trong giải quyết rơm rạ ở Indonesia.

Ông Dyna Theng từ Campuchia cũng đánh giá, thực trạng hiện nay thiếu giải pháp, kinh nghiệm để tăng giá trị của rơm. Cùng với đó, chi phí lao động quá cao là trở ngại khá lớn trong mục tiêu đưa rơm ra khỏi đồng ruộng ở quốc gia này. “Thậm chí, khi rơm đã được thu gom thì vấn đề về kho chứa cũng là thách thức, nhất là trong mùa mưa”, ông giải thích và cho rằng, nông dân Campuchia tiếp tục loay hoay với cách xử lý truyền thống là cho trầu bò ăn hoặc phủ liếp trồng cây.

Từ vấn đề nêu trên, ông đề xuất, cần cải tiến về công nghệ, tạo ra giá trị đột phá khác biệt cho rơm rạ để thu hút sự tham gia của người dân. Có thể tận dụng rơm rạ sản xuất giấy, bao bì sinh học hoặc một số sản phẩm khác như khay, chậu trồng rau…

Theo bà Deng Wen-Ling đến từ Đại học Chung Hsing Đài Loan, nghiên cứu để có giải pháp tiềm năng trong xử lý rơm là cần thiết để thúc đẩy kinh tế tuần hoàn trong nông nghiệp, giảm phát thải khí nhà kính.

Kinh nghiệm của Đài Loan cho thấy, thông qua sử dụng các enzym TTT, rơm rạ được phân hủy thành phân hữu cơ. Ưu điểm của công nghệ này là thời gian xử lý ngắn, tốc độ luân chuyển nhanh, bà cho biết và thông tin thêm, mầm bệnh sẽ được tiêu diệt ở nhiệt độ 80°C trong 30 phút.

Đặc biệt, kết quả ứng dụng cho thấy, đất được bón phân hữu cơ sản xuất từ công nghệ TTT giúp tăng độ phì và sản lượng cây trồng đáng kể. Đây là giải pháp hứa hẹn giúp xử triệt để rơm rạ, mang đến sự an toàn trong lĩnh vực nông nghiệp thời gian tới.

Trung Chánh