Thỏa thuận hạn chế cạnh tranh và cảnh báo tuân thủ của doanh nghiệp

Hiện nay, các hành vi vi phạm về thỏa thuận hạn chế cạnh tranh theo xu hướng ngày càng tinh vi và phức tạp hơn. Vậy, thực trạng này đang diễn ra như thế nào? Mức độ tuân thủ pháp luật của doanh nghiệp trong lĩnh vực này hiện nay ra sao? Xung quanh vấn đề này, chúng tôi đã có cuộc trao đổi với PGS.TS Tăng Văn Nghĩa – Chuyên gia Luật Cạnh tranh, Trưởng khoa Sau đại học, Trường Đại học Ngoại thương.

Xin chào PGS.TS Tăng Văn Nghĩa!

PV: Thưa Ông, từ thực tiễn nghiên cứu, Ông đánh giá như thế nào về thực trạng hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh trên thị trường Việt Nam hiện nay?

Trong điều kiện kinh tế thị trường, thỏa thuận của các doanh nghiệp trong kinh doanh diễn ra phổ biến, đa dạng để doanh nghiệp có thể đạt được lợi thế và mục tiêu kinh doanh của mình. Tuy nhiên, trong số các thỏa thuận đó, có một tỉ lệ khá lớn các doanh nghiệp đã tiến hành có thỏa thuận hạn chế cạnh tranh. Phương thức tiến hành và hậu quả hạn chế cạnh tranh xảy ra các doanh nghiệp có thể biết hoặc vô tình không biết. Mặc dù không có thống kê cụ thể nhưng những vụ việc được cơ quan chức năng thực hiện quyền quản lý phát hiện cũng như trên các phương tiện truyền thông đã nêu là khá phổ biến, trở thành một loại rủi ro đối với doanh nghiệp.

PV: Từ thực trạng này, chúng ta có thể thấy được gì về mức độ tuân thủ pháp luật của các doanh nghiệp hiện nay, thưa Ông?

Nhìn chung, mức độ tuân thủ (Corporate Compliance) của đa số các doanh nghiệp hiện nay còn thấp (so với các doanh nghiệp nước ngoài) do các doanh nghiệp hạn chế về quy mô, nguồn lực; thiếu đầu tư về mặt cơ cấu tổ chức, nhân sự, tài chính và đào tạo kiến thức, kỹ năng để kiểm soát tuân thủ. Về cơ bản, các doanh nghiệp hiện nay chưa hoặc không có chính sách, chương trình tuân thủ để kiểm soát hoạt động kinh doanh. Có chính sách và vận hành chương trình tuân thủ phần lớn thuộc về những doanh nghiệp lớn, có nguồn vốn dồi dào từ nước ngoài hoặc những doanh nghiệp kinh doanh trên thị trường quốc tế do đòi hỏi của việc tuân thủ ở nước ngoài khắt khe. Vụ việc 19 doanh nghiệp bảo hiểm ký kết thỏa thuận hạn chế cạnh tranh (nâng phí bảo hiểm phi nhân thọ) là ví dụ điển hình do doanh nghiệp vô tình vi phạm các quy định chống thỏa thuận hạn chế cạnh tranh dẫn đến hậu quả bị xử phạt.

PV: Vậy, Ông có đề xuất, kiến nghị gì liên quan tới ngăn ngừa các nguy cơ các doanh nghiệp thỏa thuận với nhau gây hậu quả hạn chế cạnh tranh? Liệu việc xử phạt hành vi thỏa thuận hạn chế cạnh tranh có cần gắn với việc vận hành chương trình tuân thủ của doanh nghiệp, thưa Ông?

Nền kinh tế thị trường của Việt Nam ngày càng tiệm cận với thế giới. Do quy mô và mức độ ảnh hưởng của doanh nghiệp trên thị trường không ngừng tăng, hành vi cạnh tranh để vươn lên ngành càng tiềm ẩn rủi ro liên quan đến chống hạn chế cạnh tranh. Các doanh nghiệp cần phải được trang bị hệ thống và vận hành chương trình tuân thủ gắn với chống hạn chế cạnh tranh, cạnh tranh không lành mạnh để phòng ngừa rủi ro.

Xu hướng trên thế giới hiện nay là doanh nghiệp phát triển chương trình tuân thủ (ngày càng trở thành tiêu chuẩn quản trị hiện đại) tích hợp với chống hạn chế cạnh tranh, chống cạnh tranh không lành mạnh. Một chương trình hiệu quả không chỉ phòng ngừa rủi ro mà còn có nâng cao được nhận thức về chống vi phạm luật cạnh tranh, nâng cao giá trị thương hiệu của doanh nghiệp và đảm bảo được phát triển bền vững. Mới đây, tại một số nền kinh tế thị trường phát triển, cơ quan cạnh tranh quốc gia đã xem xét giảm nhẹ mức phạt áp dụng đối với các vi phạm từ các doanh nghiệp đang có và vận hành chương trình tuân thủ. Đây là một thực tiễn hợp lý mà chúng ta cần tham khảo để vận dụng.

PV: Và đối với các doanh nghiệp, Ông có khuyến nghị gì, nhất là liên quan đến mức độ tuân thủ pháp luật, để tránh hành vi vi phạm và đối diện với những hậu quả không đáng có, thưa Ông?

Tuân thủ ngày nay là phương thức hoạt động an toàn của mọi doanh nghiệp và đảm bảo được sự phát triển bền vững, hướng tới quản trị hiện đại. Điều này cũng đặc biệt có nghĩa khi Việt Nam tham gia WTO và mới đây là nhiều FTAs thế hệ mới. Hàng hóa và dịch vụ xuất khẩu của Việt Nam không chỉ đáp ứng yêu cầu tuân thủ trong nước mà còn cả ở thị trường nước ngoài – nơi mà những yêu cầu tuân thủ phức tạp hơn, khắt khe hơn.

Tuy nhiên, việc tuân thủ tuyệt đối các quy định pháp luật, tiêu chuẩn, chuẩn mực và trách nhiệm xã hội... là một thách thức rất lớn đối với doanh nghiệp. Bởi lẽ, doanh nghiệp luôn có mục tiêu là tìm kiếm lợi nhuận, vận dụng mọi lợi thế để kinh doanh trong khi nhận thức về pháp luật, tuân thủ pháp luật cũng như việc xây dựng các quy tắc vận hành cho chính bản thân doanh nghiệp chưa được đề cao, thậm chí còn tùy tiện.

Doanh nghiệp cần phải biết vận dụng các quy định của pháp luật, quy tắc đạo lý, trách nhiệm xã hội... một cách linh hoạt gắn với nhu cầu của thị trường và cơ bản là không trái những gì pháp luật cấm. Ngay đối với lĩnh vực chống hạn chế cạnh tranh, vận dụng pháp luật có nhiều vùng xám. Doanh nghiệp không bao giờ có thể loại bỏ hoàn toàn rủi ro do vi phạm chống hạn chế cạnh tranh. Điều quan trọng là doanh nghiệp cần phải quản trị được rủi không tuân thủ như là một rủi ro kinh doanh phù hợp với quy mô và cấp độ phát triển của mình.

Xin cảm ơn Ông!

P.V