Trò chơi dân gian trong đời sống văn hóa

Tuổi thơ của nhiều thế hệ người Việt Nam, trò chơi dân gian như một phần không thể thiếu, bởi đó không chỉ là trò vui tiêu khiển mà còn giúp mọi người gắn kết với nhau. Trải dài từ Bắc vào Nam, mỗi vùng miền đều có những trò chơi mang nét đặc trưng riêng. Đó có thể là trò đua thuyền, kéo co, đẩy gậy, nhảy bao bố, chọi gà tre hay chơi cờ tướng… các trò chơi không chỉ giải trí, mà còn giúp rèn luyện sức khỏe, trí tuệ, thể hiện sự đoàn kết, thắt chặt tình làng, nghĩa xóm. Bên cạnh trò chơi dành cho người lớn, còn có vô vàn trò chơi dân gian dành cho trẻ nhỏ, như: Pháo đất, thả diều, lò cò, nhảy dây... hoặc những trò chơi bắt nguồn từ những bài đồng dao có nhịp điệu đơn giản, rộn ràng, vui nhộn được đưa vào các buổi sinh hoạt ngoại khóa dành cho thiếu nhi, học sinh và vẫn còn hiện diện hiện đến nay.

Còn nhớ cách nay hơn 20 năm, những ngày hè chính là thời điểm trò chơi dân gian “lên ngôi”. Trong số các trò chơi mà đám trẻ chúng tôi trải nghiệm, có thể nói thả diều là trò được duy trì bền bỉ nhất suốt những tháng hè. Cứ mỗi buổi chiều, đám trẻ trong xóm í ới rủ nhau tụ lại trên mảnh ruộng còn gốc rạ gần nhà để thả tung những cánh diều bay lượn trên bầu trời, hòa cùng tiếng cười đùa rộn rã. Mặc dù những con diều chủ yếu được làm từ giấy học trò hoặc giấy dán đơn sơ, vậy mà mùa hè qua đi, những cánh diều đơn sơ ấy vẫn được đám trẻ chúng tôi nâng niu cất kỹ ở góc nhà chờ đợi hè năm sau.

Trò chơi dân gian không chỉ giúp tiêu khiển mà còn giúp mọi người gắn kết với nhau

Xã hội ngày càng phát triển, những trò chơi dân gian dần được thay thế bằng hoạt động giải trí gắn liền với Internet, hình ảnh trẻ nhỏ xúm xít hát vang bài đồng dao, cùng chơi bịt mắt bắt dê hay nhảy lò cò ngày càng hiếm gặp. Mặc dù không còn “thịnh hành” như xưa, nhưng trò chơi dân gian không mất hẳn, thỉnh thoảng khi về vùng nông thôn hoặc ở một số nơi tại thành thị vẫn còn bắt gặp hình ảnh trẻ nhỏ chơi lò cò, trốn tìm trong khoảng sân trước nhà. Đặc biệt, hiện nay trò thả diều vẫn còn “hấp dẫn” đối với trẻ nhỏ và người lớn. Trò chơi này còn được nâng lên thành hoạt động thả diều nghệ thuật trong các dịp lễ hội và luôn thu hút nhiều người tham gia.

Vào những buổi chiều mát trời, thỉnh thoảng tôi bắt gặp những đứa trẻ đi cùng cha mẹ tung thả cánh diều lên không trung với vẻ mặt đầy háo hức. Chị Huỳnh Thu Hiền (ngụ phường Mỹ Phước, TP. Long Xuyên) chia sẻ: “Hai bé nhà tôi thích chơi thả diều. Hôm nào đi làm về sớm, vợ chồng tôi đưa 2 đứa nhỏ ra khu vực đất trống gần ruộng lúa để chơi diều. Mình thả cho diều bay lên, rồi đưa cuộn dây cho con giữ diều, có hôm ít gió thả mãi diều không bay lên được, vậy mà hai bé cũng thích lắm. Mạng xã hội phát triển, nhiều trò tiêu khiển trên không gian mạng thu hút những đứa trẻ, các cháu hầu như khó rời chiếc điện thoại, khiến những trò chơi ngày cũ bị lãng quên. Vợ chồng tôi muốn hai bé nhà mình được chơi các trò chơi lành mạnh để “tách” các cháu khỏi điện thoại”.

Trò chơi dân gian hầu hết đều mang tính giải trí lành mạnh, rèn luyện thể lực, trí tuệ, tài khéo léo của người chơi và mang tính cộng đồng cao. Vì vậy, để lưu giữ nét đẹp của trò chơi dân gian, trong các hoạt động lễ hội văn hóa ngày nay, cùng với phần lễ, thường có phần hội là các trò chơi dân gian tổ chức sôi nổi, quy củ tạo nên nét đặc trưng tiêu biểu, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân địa phương và du khách. Từ đó, mang đến không khí náo nhiệt, gần gũi, tạo sự phấn khởi cho cả người chơi và người xem mà không tốn quá nhiều chi phí tổ chức. Điển hình như giải đua thuyền tổ chức hàng năm tại Lễ Kỳ yên đình thần Bình Thủy và Lễ Kỳ yên đình thần Bình Mỹ (huyện Châu Phú) luôn được người dân trong và ngoài huyện mong chờ, hưởng ứng tích cực. Đây là hoạt động “hội làng” được duy trì, phát triển theo thời gian, vừa tạo sân chơi bổ ích cho người dân sau những ngày lao động vất vả, vừa gắn kết tình làng, nghĩa xóm.

Ngoài đua thuyền, còn nhiều trò chơi dân gian khác được lưu giữ thông qua các lễ hội, như: Trò chơi kéo co đề cao sức mạnh tập thể, tinh thần đoàn kết; thi đấu cờ tướng giúp rèn luyện tư duy và sự tập trung; chơi chọi gà tre khuyến khích chăn nuôi và biểu hiện cho tinh thần thượng võ trong dân gian… Không chỉ có mặt trong các dịp lễ hội, trò chơi dân gian còn hiện diện ở các hoạt động sinh hoạt tập thể của công nhân, viên chức, lao động, nhằm tạo sự gắn kết, giải trí, tái tạo năng lượng tiếp tục lao động. Tại những buổi sinh hoạt ngoại khóa của các trường học, hoạt động Đoàn, hội cũng thường tổ chức trò chơi dân gian để học sinh, thiếu nhi vui chơi, giải trí. Mặc dù luật chơi, cách chơi của các trò chơi dân gian ngày nay có phần thay đổi giản lược hoặc tân tiến hơn nhưng vẫn bao hàm trong đó nét văn hóa tốt đẹp.

Trong đời sống đương đại, xã hội ngày càng phát triển, nếp sinh hoạt trong đời sống cũng thay đổi. Tuy nhiên, mỗi khi bắt gặp một trò chơi dân gian đang diễn ra sôi nỗi, chúng ta luôn bị thu hút và bất giác bị cuốn vào cổ vũ, hưởng ứng nhiệt tình, hòa mình cùng niềm vui chung. Từ đó, cho thấy trò chơi dân gian vẫn luôn mang giá trị, cần được lưu giữ để cuộc sống hiện đại luôn hiện diện những nét đẹp dân gian, truyền thống, gắn kết cộng đồng.

MỸ LINH