WTO đối mặt với cuộc khủng hoảng không thể tránh khỏi
Ngày 31/8, ông Roberto Azevêdo đã chính thức từ chức Tổng giám đốc WTO sớm một năm trước khi hết nhiệm kỳ. Sự ra đi này sẽ là lời cảnh báo cho những người tự tin về nguy cơ đảo ngược toàn cầu hóa, vốn đã đẩy thể chế đa phương này đến bờ vực khủng hoảng.
Mặc dù sự ra đi sớm của ông Azevêdo có thể gây bất ngờ, nhưng không thể phủ nhận rằng ông Azevêdo đã có kế hoạch lớn cho tổ chức này khi nhậm chức khoảng bảy năm trước. Tuy nhiên, điều đó là chưa đủ để hòa giải hoặc giảm leo thang tranh chấp thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới, vốn có thể trở thành thành tựu lớn nhất của ông trong nhiệm kỳ này. Những thành tựu về các vấn đề như Hiệp định Tạo thuận lợi Thương mại vẫn được các nước đánh giá cao.
Ba trụ cột của WTO - giám sát việc tuân thủ các quy tắc hiện hành, đàm phán đa phương và giải quyết tranh chấp - đều đang phải đối mặt với thách thức về mâu thuẫn thương mại quốc tế ngày càng tăng và chủ nghĩa đơn phương ngày càng tăng của các nước. Cụ thể, vòng đàm phán thương mại đa phương Doha, bắt đầu từ tháng 11/2001, đã bị đình trệ trong nhiều năm. Trong khi đó, cơ quan giải quyết tranh chấp thành công nhất của WTO đã bị tê liệt vào tháng 12/2019 sau khi chính quyền Mỹ ngăn chặn việc bổ nhiệm lại các thẩm phán cho cơ quan phúc thẩm, cơ quan xét xử các tranh chấp thương mại giữa các nước thành viên.
Vài năm qua, thế giới cũng chứng kiến cách Washington làm suy yếu thẩm quyền của WTO về nhiều vấn đề khác nhau. Tháng 8/2018, Tổng thống Mỹ Donald Trump đe dọa rút khỏi WTO; vào tháng 11/2019, Mỹ đã tăng cường sức ép lên tổ chức này bằng cách đe dọa sẽ phong tỏa ngân sách hai năm một lần của WTO. Hơn nữa, toàn cầu hóa đã bị ảnh hưởng bởi đại Covid-19 trong những tháng gần đây, rõ ràng đang đặt ông Azevêdo vào một tình thế khó khăn vào thời điểm toàn bộ hệ thống thương mại đa phương đang chịu áp lực chưa từng có. Một cuộc khủng hoảng đối với WTO là không thể tránh khỏi khi chủ nghĩa đơn phương tiếp tục gia tăng và toàn cầu hóa đã suy trào.
Cho đến nay, 8 ứng cử viên - từ Mexico, Nigeria, Ai Cập, Moldova, Hàn Quốc, Kenya, Ả Rập Saudi và Anh - đã được các quốc gia đề cử để tranh cử vị trí người kế nhiệm ông Azevêdo. Bất kể người kế nhiệm tiếp theo là ai, người đó sẽ phải đối mặt với rất nhiều áp lực khi giải quyết các vấn đề như làm thế nào để thúc đẩy phục hồi thương mại sau đại dịch, làm thế nào để hòa giải các tranh chấp thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ, và chống lại chủ nghĩa bảo hộ - tất cả là nhiệm vụ khó khăn trong chương trình làm việc cho tổng giám đốc tiếp theo. Tất cả những vấn đề này đều đặt ra những thách thức lớn và không thể trông chờ vào một người để hoàn thành chúng dù người đó có năng lực đến đâu. Sự từ chức của ông Azevêdo là một hồi chuông cảnh tỉnh - đã đến lúc tất cả các quốc gia thành viên phải trả lời.
