Bài 1: Bảo vệ quyền con người

Theo Bộ Công an, Luật Phòng, chống mua bán người (PCMBN) được Quốc hội khóa XII, kỳ họp thứ IX thông qua ngày 29/3/2011, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 01/01/2012. Việc ban hành đạo luật chuyên ngành về PCMBN đánh dấu một bước phát triển trong hoạt động lập pháp của Nhà nước ta nói chung và trong lĩnh vực PCMBN nói riêng, tạo cơ sở pháp lý thuận lợi cho các cơ quan chức năng trong đấu tranh PCMBN, hỗ trợ nạn nhân bị mua bán.

Khởi tố 3.059 bị can

Việc ban hành Luật PCMBN có ý nghĩa chính trị cả về đối nội cũng như đối ngoại, thể hiện quyết tâm của Đảng và Nhà nước ta trong thực hiện cam kết quốc tế của Việt Nam, góp phần thúc đẩy và bảo vệ quyền con người, trong công tác phòng, chống tội phạm mua bán người. Quá trình triển khai thực hiện Luật PCMBN thời gian qua đã đạt được nhiều kết quả tích cực, như công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về PCMBN được tiến hành đồng bộ với nội dung và hình thức đa dạng, phù hợp với các đối tượng tuyên truyền.

Công tác phòng ngừa xã hội, phòng ngừa nghiệp vụ được triển khai đồng bộ, quyết liệt. Công tác phát hiện, xử lý hành vi vi phạm pháp luật về PCMBN đạt được nhiều kết quả tích cực, nhiều đường dây mua bán người đã được triệt phá. Công tác tiếp nhận, xác minh và bảo vệ nạn nhân được thực hiện nhanh chóng hơn, bảo đảm quyền của nạn nhân. Công tác hỗ trợ nạn nhân được các cấp, các ngành quan tâm, bảo đảm các điều kiện tốt nhất hỗ trợ cho nạn nhân. Công tác hợp tác quốc tế đã được tăng cường với nhiều hoạt động song phương, đa phương, trên nhiều diễn đàn trên thế giới và khu vực.

Công an tuyên truyền người dân phòng ngừa tội phạm mua bán người

Theo kết quả tổng kết thi hành Luật PCMBN, công tác điều tra, truy tố, xét xử tội phạm mua bán người đã đạt được nhiều kết quả. Từ khi Luật có hiệu lực thi hành (ngày 01/01/2012) đến nay, tổng số vụ án về mua bán người được khởi tố là 1.744 vụ với 3.059 bị can (các vụ án về mua bán người đều được Viện kiểm sát kiểm sát theo quy định, đạt tỉ lệ 100%). Tòa án nhân dân các cấp đã thụ lý theo trình tự sơ thẩm 1.661 vụ với 3.209 bị cáo phạm các tội về mua bán người; đã giải quyết, xét xử 1.634 vụ với 3.137 bị cáo (đạt tỉ lệ 98,4% về số vụ và 97,8% số bị cáo).

Việc xác định nạn nhân và hỗ trợ nạn nhân bị mua bán đã đạt được kết quả bước đầu, góp phần bảo vệ quyền con người và bảo vệ nạn nhân của tội phạm mua bán người. Theo đó, từ năm 2012 đến tháng 02/2023 đã tổ chức tiếp nhận, hỗ trợ 7.962 nạn nhân của tội phạm mua bán người. Từ kết quả nêu trên, có thể khẳng định việc triển khai thi hành Luật PCMBN trong thời gian qua đã giúp kiềm chế sự gia tăng của tệ nạn mua bán người, góp phần bảo đảm trật tự, an toàn xã hội, phục vụ sự nghiệp phát triển kinh tế - xã hội của đất nước, tăng cường quản lý Nhà nước về PCMBN và hợp tác quốc tế trong lĩnh vực này.

Bộc lộ một số khó khăn, bất cập

Bên cạnh những thuận lợi và kết quả đã đạt được, sau hơn 10 năm triển khai thi hành, Luật PCMBN đã bộc lộ một số khó khăn, bất cập trong công tác chỉ đạo điều hành; trong công tác tuyên truyền, phổ biến, giáo dục pháp luật về PCMBN; trong công tác phòng ngừa, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm mua bán người; công tác tiếp nhận, xác minh, bảo vệ và hỗ trợ nạn nhân; về nguồn lực bảo đảm; trong công tác hợp tác quốc tế về mua bán người và đặc biệt là khó khăn, vướng mắc phát sinh từ các quy định của Luật PCMBN và các văn bản quy phạm pháp luật hướng dẫn thi hành Luật đã ảnh hưởng đến hiệu lực, hiệu quả công tác PCMBN.

Huỳnh Thanh Nhơn (SN 2004, ngụ tỉnh Bình Định), bị tòa án phạt 6 năm tù về tội "mua bán người" vào ngày 18/8/2023

Do được thông qua từ năm 2011 nên Luật PCMBN có một số quy định không bảo đảm tính đồng bộ và thống nhất của hệ thống pháp luật của Nhà nước ta (không còn phù hợp với quy định của các luật được ban hành sau như: Bộ luật Hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2017; Luật Trợ giúp pháp lý năm 2017, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, sửa đổi, bổ sung năm 2021; Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự và các văn bản về chức năng, nhiệm vụ, tổ chức bộ máy của các bộ, ngành có liên quan).

Các quy định cụ thể của Luật PCMBN chưa tương thích với các điều ước quốc tế mà Việt Nam là một bên ký kết liên quan đến mua bán người. Hành vi "mua bán người" theo quy định của Bộ luật Hình sự năm 2015 (sửa đổi, bổ sung năm 2017) và Điều 3 của Nghị định thư về việc ngăn ngừa, phòng, chống và trừng trị việc buôn bán người, đặc biệt là phụ nữ và trẻ em, bổ sung Công ước của Liên hợp quốc về phòng, chống tội phạm có tổ chức, tội phạm xuyên quốc gia còn khác biệt dẫn đến xác định tiêu chí nạn nhân trong các vụ án chưa phù hợp với quy định của pháp luật về PCMBN hiện hành.

Các đối tượng trong một vụ án mua bán người bị bắt

Vụ 42 người Việt tháo chạy khỏi casino ở Campuchia bơi qua sông về nước

Các căn cứ xác định nạn nhân bị mua bán theo quy định của Luật PCMBN và các văn bản hướng dẫn thi hành Luật để họ hưởng các chế độ hỗ trợ chưa phù hợp với thực tiễn, dẫn đến khó khăn về chi trả kinh phí thực hiện tiếp nhận nạn nhân bị mua bán. Chế độ hỗ trợ nạn nhân chưa phù hợp với thực tiễn, như chỉ quy định nạn nhân được hỗ trợ về tâm lý trong thời gian cư trú tại cơ sở bảo trợ xã hội, cơ sở hỗ trợ nạn nhân, trong khi nhiều nạn nhân thường trở về với những sang chấn về tâm lý, hoảng loạn, lo lắng bị trả thù sau khi cung cấp lời khai cho cơ quan chức năng hoặc khi trở về địa phương bị kỳ thị, xa lánh cũng rất cần được hỗ trợ tâm lý; chỉ có nạn nhân thuộc hộ nghèo mới được xem xét hỗ trợ văn hóa, học nghề, trợ cấp khó khăn ban đầu; mức chi hỗ trợ khó khăn ban đầu cho nạn nhân còn thấp, chưa bảo đảm cuộc sống khi về địa phương hòa nhập cộng đồng, trong khi đó các quy định về trình tự, thủ tục nhận hỗ trợ chưa được quy định cụ thể trong Luật nên áp dụng chưa thống nhất... Những người đang trong thời gian xác minh là nạn nhân cần phải được hưởng một số chế độ hỗ trợ thiết yếu (ăn, mặc, ở, y tế, chi phí đi lại, hỗ trợ tâm lý...) và thực tiễn các cơ quan chức năng đã tổ chức hỗ trợ các đối tượng này nhưng chưa có cơ sở pháp lý để thực hiện các chế độ nêu trên.

Nhiều quy định pháp luật về PCMBN không còn phù hợp, mâu thuẫn với các luật có liên quan, dẫn đến khó khăn trong thực hiện, như chưa có quy định về chi phí phiên dịch cho nạn nhân là người nước ngoài, nạn nhân là người dân tộc thiểu số trong quá trình tiếp nhận nạn nhân lấy lời khai hoặc trong hỗ trợ nạn nhân lưu trú tại cơ sở hỗ trợ nạn nhân, cơ sở bảo trợ xã hội. Những tồn tại, khó khăn nêu trên đã ảnh hưởng đến hiệu quả của công tác PCMBN và đặt ra vấn đề cần sửa đổi Luật, do đó việc sửa đổi, bổ sung Luật PCMBN là cần thiết.

Bộ Chính trị đã ban hành Kết luận số 13-KL/TW (ngày 16/8/2021) về tiếp tục thực hiện Chỉ thị số 48-CT/TW ngày 22/10/2010 của Bộ Chính trị khóa X về tăng cường sự lãnh đạo của Đảng đối với công tác phòng, chống tội phạm trong tình hình mới (Kết luận số 13-KL/TW). Theo đó, Kết luận đã xác định nhiệm vụ nhằm tiếp tục thực hiện Chỉ thị là: "Tích cực tấn công, trấn áp các loại tội phạm, nhất là tội phạm có tổ chức xuyên quốc gia; tội phạm lợi dụng thiên tai, dịch bệnh... tội phạm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự con người, tội phạm mua bán người, xâm hại trẻ em...". Đồng thời, cùng với nhiệm vụ này Kết luận cũng đưa ra nhiệm vụ trong công tác hoàn thiện pháp luật về phòng, chống tội phạm trong đó có tội phạm mua bán người đó là: "Tiếp tục đẩy mạnh cải cách tư pháp, xây dựng, hoàn thiện hệ thống pháp luật về phòng, chống tội phạm; kết hợp giữa cải cách tư pháp với cải cách hành chính".

(Còn tiếp...)

VĂN TOÀN - DUY LUÂN