Bệnh sởi và những điều cần biết

Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra. Ảnh: Health fairview peds.

Sởi là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus gây ra. Bệnh lây lan dễ dàng khi người bệnh ho, hắt hơi hoặc thở, có thể gây ra các biến chứng nghiêm trọng và thậm chí không qua khỏi.

Tiêm vaccine là cách tốt nhất để ngăn ngừa bệnh sởi hoặc lây lan sang người khác. Vaccine an toàn và giúp cơ thể chống lại virus.

Trước khi vaccine sởi được giới thiệu vào năm 1963 và tiêm chủng rộng rãi, các dịch bệnh lớn xảy ra khoảng 2-3 năm một lần và gây ra ước tính 2,6 triệu ca không qua khỏi mỗi năm.

Ước tính có 136.000 người không qua khỏi vì bệnh sởi vào năm 2022. Trong đó, chủ yếu là trẻ em dưới 5 tuổi, mặc dù đã có vaccine an toàn và hiệu quả. Tiêm chủng đã làm giảm ước tính số ca không qua khỏi do sởi từ 761.000 vào năm 2000 xuống còn 136.000 vào năm 2022.

Ảnh hưởng của đại dịch Covid-19

Đại dịch Covid-19 đã dẫn đến sự thụt lùi trong các nỗ lực giám sát và tiêm chủng. Việc tạm dừng các dịch vụ tiêm chủng và tỷ lệ tiêm chủng cũng như giám sát giảm trên toàn cầu khiến hàng triệu trẻ em dễ mắc bệnh có thể phòng ngừa được như sởi.

Không quốc gia nào được miễn dịch với bệnh sởi và các khu vực có tỷ lệ tiêm chủng thấp khuyến khích virus lưu hành. Chúng làm tăng khả năng bùng phát dịch bệnh và khiến tất cả trẻ em chưa được tiêm chủng có nguy cơ mắc bệnh.

Chúng ta phải lấy lại tiến độ và đạt được các mục tiêu loại trừ sởi trong khu vực, bất chấp đại dịch Covid-19. Các chương trình tiêm chủng nên được tăng cường trong chăm sóc sức khỏe ban đầu. Do đó, nỗ lực để tiếp cận tất cả trẻ em với 2 liều vaccine sởi nên được đẩy nhanh. Các quốc gia cũng nên triển khai hệ thống giám sát mạnh mẽ để xác định và thu hẹp khoảng cách miễn dịch

Triệu chứng

Các triệu chứng của bệnh sởi thường bắt đầu 10-14 ngày sau khi tiếp xúc với virus. Phát ban nổi bật là triệu chứng dễ nhận thấy nhất.

Các triệu chứng ban đầu thường kéo dài 4-7 ngày. Chúng bao gồm:

Sổ mũi
Ho
Mắt đỏ và chảy nước mắt
Các đốm trắng nhỏ bên trong má

Phát ban bắt đầu khoảng 7-18 ngày sau khi tiếp xúc, thường ở mặt và cổ trên. Nó lan rộng trong khoảng 3 ngày, cuối cùng đến tay và chân. Nó thường kéo dài 5-6 ngày trước khi mờ dần.

Hầu hết ca không qua khỏi do sởi là từ các biến chứng liên quan đến bệnh. Các biến chứng có thể bao gồm:

Mù lòa
Viêm não (nhiễm trùng gây sưng não và có thể tổn thương não)
Tiêu chảy nặng và mất nước liên quan
Nhiễm trùng tai
Các vấn đề hô hấp nghiêm trọng bao gồm viêm phổi

Nếu phụ nữ mắc bệnh sởi khi mang thai, điều này có thể nguy hiểm cho người mẹ và dẫn đến việc em bé sinh non với cân nặng thấp.

Các biến chứng thường gặp nhất ở trẻ em dưới 5 tuổi và người lớn trên 30 tuổi. Chúng có nhiều khả năng xảy ra ở trẻ em suy dinh dưỡng, đặc biệt là những trẻ không đủ vitamin A hoặc có hệ thống miễn dịch yếu do HIV hoặc bệnh khác.

Bản thân bệnh sởi cũng làm suy yếu hệ thống miễn dịch và có thể khiến cơ thể “quên” cách tự bảo vệ mình khỏi nhiễm trùng, khiến trẻ em rất dễ bị tổn thương.

Ai có nguy cơ?

Bất kỳ người nào không có miễn dịch (không được tiêm chủng hoặc đã được tiêm chủng nhưng không phát triển miễn dịch) đều có thể bị nhiễm bệnh. Trẻ nhỏ chưa được tiêm chủng và phụ nữ mang thai có nguy cơ cao nhất bị biến chứng sởi nặng.

Trẻ nhỏ chưa được tiêm chủng và phụ nữ mang thai có nguy cơ cao nhất bị biến chứng sởi nặng. Ảnh: Khương Nguyễn.

Bệnh sởi vẫn còn phổ biến, đặc biệt là ở các khu vực của châu Phi, Trung Đông và châu Á. Phần lớn các ca không qua khỏi do sởi xảy ra ở quốc gia có thu nhập bình quân đầu người thấp hoặc cơ sở hạ tầng y tế yếu kém, khó tiếp cận tất cả trẻ em để tiêm chủng.

Cơ sở hạ tầng y tế và dịch vụ y tế bị hư hại ở các quốc gia đang trải qua hoặc phục hồi sau thảm họa thiên nhiên, xung đột, làm gián đoạn việc tiêm chủng thường xuyên.

Tình trạng quá tải trong các trại dân cư cũng làm tăng nguy cơ lây nhiễm. Trẻ em bị suy dinh dưỡng hoặc các nguyên nhân khác gây suy giảm hệ thống miễn dịch có nguy cơ không qua khỏi cao nhất.

Lây truyền

Sởi là một trong những bệnh truyền nhiễm nhất trên thế giới, lây lan qua tiếp xúc với dịch tiết mũi, họng bị nhiễm bệnh (ho hoặc hắt hơi) hoặc hít thở không khí do người bị sởi thở ra. Virus vẫn hoạt động và lây lan trong không khí hoặc trên bề mặt bị nhiễm bệnh trong tối đa 2 giờ. Vì vậy, nó rất dễ lây nhiễm.

Ngoài ra, một người bị nhiễm sởi có thể lây nhiễm cho 9/10 người tiếp xúc gần chưa được tiêm chủng. Nó có thể được truyền bởi một người bị nhiễm bệnh từ bốn ngày trước khi phát ban đến 4 ngày sau khi phát ban.

Điều trị

Không có phương pháp điều trị đặc hiệu cho bệnh sởi. Việc chăm sóc nên tập trung vào giảm bớt các triệu chứng, giúp người bệnh thoải mái và ngăn ngừa biến chứng.

Uống đủ nước và điều trị mất nước có thể thay thế lượng dịch bị mất do tiêu chảy hoặc nôn mửa. Ăn một chế độ ăn uống lành mạnh cũng rất quan trọng.

Bác sĩ có thể sử dụng kháng sinh để điều trị viêm phổi và nhiễm trùng tai và mắt.

Tất cả trẻ em hoặc người lớn bị sởi nên được bổ sung 2 liều vitamin A, cách nhau 24 giờ. Điều này khôi phục lại lượng vitamin A thấp xảy ra ngay cả ở trẻ em được nuôi dưỡng tốt. Nó có thể giúp ngăn ngừa tổn thương mắt và mù lòa. Bổ sung vitamin A cũng có thể làm giảm số ca không qua khỏi do sởi.

Phòng ngừa

Tiêm chủng cộng đồng là cách hiệu quả nhất để phòng ngừa bệnh sởi. Tất cả trẻ em nên được tiêm phòng sởi. Vaccine an toàn, hiệu quả và rẻ tiền.

Phụ huynh đưa con đi khám bệnh tại Bệnh viện Nhi đồng 2. Ảnh: Duy Hiệu.

Trẻ em nên được tiêm 2 liều vaccine để đảm bảo có miễn dịch. Liều đầu tiên thường được tiêm lúc 9 tháng tuổi ở các quốc gia nơi sởi phổ biến và 12-15 tháng ở quốc gia khác. Liều thứ hai nên được tiêm sau đó trong thời thơ ấu, thường là lúc 15-18 tháng.

Vaccine sởi được tiêm riêng lẻ hoặc thường được kết hợp với vaccine quai bị, rubella hoặc thủy đậu.

Tiêm chủng sởi thường xuyên, kết hợp với chiến dịch tiêm chủng đại trà ở các quốc gia có tỷ lệ mắc bệnh cao là rất quan trọng để giảm số ca không qua khỏi do sởi trên toàn cầu. Vaccine sởi đã được sử dụng trong khoảng 60 năm và chi phí dưới 1 USD cho mỗi trẻ em.

Vaccine sởi cũng được sử dụng trong trường hợp khẩn cấp để ngăn chặn sự lây lan của dịch bệnh. Nguy cơ bùng phát dịch sởi đặc biệt cao ở những người tị nạn, những người này nên được tiêm phòng càng sớm càng tốt.

Năm 2023, 74% trẻ em đã được tiêm cả 2 liều vaccine sởi và khoảng 83% trẻ em trên thế giới đã được tiêm một liều vaccine sởi trước sinh nhật đầu tiên. Hai liều vaccine được khuyến cáo để đảm bảo miễn dịch và ngăn ngừa bùng phát dịch bệnh, vì không phải tất cả trẻ em đều phát triển miễn dịch từ liều đầu tiên.

Khoảng 22 triệu trẻ sơ sinh đã bỏ lỡ ít nhất một liều vaccine sởi thông qua tiêm chủng thường xuyên vào năm 2023.

TS.BS Phạm Ngọc Thạch

Phó Giám đốc Bệnh viện Nhi Đồng 2