Điều ít biết về các hiện vật quý được đề nghị công nhận bảo vật Quốc gia

Lãnh đạo Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế (Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế) cho biết, hiện nay hồ sơ đề nghị công nhận 4 bộ hiện vật là bảo vật Quốc gia năm 2024 được UBND tỉnh Thừa Thiên Huế trình Bộ Văn hóa Thể thao và Du lịch thẩm định.

Theo đó, các hiện vật gồm chuông Ngọ Môn, ngai hoàng đế Duy Tân, phù điêu bằng đá thời Minh Mạng (hiện vật gồm 1 hiện vật) và tượng rồng thời Thiệu Trị (2 hiện vật) được Hội đồng thẩm định tỉnh họp đánh giá và thống nhất hồ sơ dựa trên tiêu chí như tính độc bản, độc đáo, có giá trị đặc biệt đánh dấu sự kiện lịch sử quan trọng của đất nước hoặc gắn với nhân vật lịch sử.

Chuông Ngọ Môn.

Cụ thể, chuông Ngọ Môn là chiếc chuông duy nhất (độc bản) được đúc để đặt tại không gian cổng chính, cổng ở phía Nam, cổng lớn nhất trong 4 cổng chính của Hoàng thành Huế. Dùng để sử dụng vào các hoạt động mang tính chất hành chính, được coi biểu tượng của vương triều phong kiến.

Chuông là tác phẩm mỹ thuật độc đáo, điển hình cho kỹ thuật tạo hình chuông đồng và nghệ thuật đúc đồng thời Nguyễn. Chuông Ngọ Môn, một tác phẩm mỹ thuật đặc sắc của ngành điêu khắc, hội họa, kỹ nghệ đúc đồng thời Minh Mạng (1820-1841) nói riêng và triều Nguyễn (1802-1945) nói chung.

Cùng với Cửu đỉnh, chuông Ngọ Môn một trong những bảo vật bằng đồng được đúc dưới thời Minh Mạng hiện hữu tại Đại nội, Huế, là di sản vật thể thuộc Quần thể Di tích Cố đô Huế và một bảo vật trong kho tàng di sản văn hóa Việt Nam.

Ngai hoàng đế Duy Tân.

Trong khi đó, ngai hoàng đế Duy Tân được triều đình cho đặc chế với kích thước nhỏ để phù hợp với vóc dáng của hoàng đế, dùng trong lễ đăng quang của nhà vua. Hoàng đế Duy Tân lên ngôi ngày 5/9/1907, là hoàng đế thứ 11 của triều Nguyễn (1802 - 1945) khi ông mới 7 tuổi.

So sánh về kích thước với ngai hoàng đế triều Nguyễn tại điện Thái Hòa, ngai hoàng đế Duy Tân nhỏ hơn. Ngai hoàng đế Duy Tân đang được lưu giữ và bảo quản tại Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế là hiện vật gốc độc bản.

Tùy theo vị trí các kiểu thức, hoa văn trang trí trên ngai mà áp dụng kỹ thuật sơn, thếp vẽ vàng, chạm nổi hay chạm lộng, phần nào thể hiện sự phong phú, đa dạng của nghệ thuật điêu khắc gỗ cũng như bàn tay tài hoa của các nghệ nhân đương thời.

Phù điêu bằng đá Thời Minh Mạng.

Phù điêu bằng đá thời Minh Mạng, hiện vật bằng đá cẩm thạch duy nhất lưu lại dấu ấn của hoàng đế Minh Mạng thể hiện thông qua bài thơ "Ngự chế" và bài "Minh" được khắc trên 2 mặt của phù điêu.

Theo nghiên cứu của Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, chưa có cá nhân, tổ chức, đơn vị nào công bố thông tin về một hiện vật có đặc điểm mô tả, các thông số, hiện trạng như hiện vật mà Bảo tàng đang lưu giữ.

Hiện vật phù điêu bằng đá thời Minh Mạng là một kiệt tác tiêu biểu, độc đáo không chỉ thể hiện đỉnh cao của kỹ nghệ chạm khắc đá mà còn thể hiện trình độ, kỹ thuật điêu khắc gỗ của các nghệ nhân dưới thời Nguyễn.

Còn tượng rồng thời Thiệu Trị, bộ hiện vật có giá trị lịch sử, nghệ thuật, văn hóa. Đây là đỉnh cao của sự tích hợp, mô phỏng hình dáng các chiếc "kim ấn bảo tỉ" được đúc dưới các triều từ Minh Mạng đến Thiệu Trị. Đây có thể xem một trong những đỉnh cao của nghệ thuật đúc đồng và trình độ tạo dáng trong thẩm mỹ của nghệ nhân điêu khắc dưới thời Nguyễn.

Đôi tượng rồng thời Thiệu Trị ở các góc nhìn khác nhau đang đặt tại trước sân Duyệt Thị đường.

Tượng rồng nguyên được đặt trước hiên điện Càn Thành, không gian sinh hoạt và làm việc hàng ngày của nhà vua. Thông qua hình ảnh rồng đặc trưng dưới triều Nguyễn, với các motif và hoa văn trang trí mang ý nghĩa biểu trưng với vai trò "thiên tử", mang "thiên mệnh" thể hiện quyền lực vững mạnh của vương quyền cùng khát vọng đất nước thái hòa, thịnh trị, nhân dân thái bình, ấm no...

Lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn Di tích Cố đô Huế thông tin, đơn vị đang quản lý 8 hiện vật/bộ hiện vật (với 33 hiện vật đơn lẻ) được Thủ tướng Chính phủ công nhận bảo vật quốc gia. Bao gồm: Cửu vị thần công, Cửu đỉnh, bộ sưu tập vạc đồng, ngai vua triều Nguyễn, áo tế giao, bia Khiêm cung ký, đại hồng chung và Bia "Ngự kiến Thiên Mụ Tự".

"Riêng hiện vật Áo tế giao được bảo quản tại kho cổ vật Bảo tàng Cổ vật Cung đình Huế, còn 32 hiện vật còn lại đều được trưng bày phục vụ du khách", lãnh đạo Trung tâm Bảo tồn di tích Cố đô Huế cho biết.

Hoàng Dũng