Lựa chọn nào cho năm 2024?

Họp báo Chính phủ thường kỳ tháng 11-2023. Nguồn: baochinhphu.vn

Liệu vĩ mô có ổn định trong năm 2024 để bớt ưu tiên?

Theo ước tính, GDP của Việt Nam sẽ tăng trưởng khoảng 5-5,2% trong năm 2023 và mục tiêu đặt ra cho năm 2024 là 6-6,5%. Trong khi đó, theo Conference Board (một “think tank” có nhiều ảnh hưởng) thì tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2023 là 3,1% và giảm xuống còn 2,4% trong năm 2024.

Nhìn từ trong nước, mặc dù các chỉ số kinh tế vĩ mô vẫn ở trong tầm kiểm soát và ổn định trong năm 2023 nhưng nhiều rủi ro lớn vẫn tiềm ẩn.

Tăng trưởng của Việt Nam chậm lại, không đạt được mục tiêu của năm 2023 một phần là do nhu cầu thế giới giảm. Kim ngạch xuất nhập khẩu sau 11 tháng của năm 2023 đạt hơn 600 tỉ đô la Mỹ, giảm 8,3% so với cùng kỳ năm trước. Hoạt động xuất nhập khẩu chững lại đã tác động đáng kể đến khu vực việc làm, tiêu dùng, khiến cho sức cầu của nền kinh tế bị chững lại.

Cầu của nền kinh tế yếu được thể hiện qua nhu cầu hấp thụ vốn của doanh nghiệp, của người dân bị suy giảm. Trong khi hầu hết các nền kinh tế khác tăng lãi suất và duy trì ở mức cao thì Việt Nam giảm lãi suất nhưng tăng trưởng tín dụng của một số tổ chức tín dụng thấp, thậm chí không bằng năm trước đó. Sức cầu của nền kinh tế yếu kết hợp triển vọng trong tương lai chưa rõ ràng nên tâm lý của doanh nghiệp và người dân vẫn còn nhiều dè chừng.

Nguồn vốn dư thừa trong khi lãi suất thấp không chỉ do nhu cầu tín dụng thấp mà còn do sự quan ngại về nợ xấu của các tổ chức tín dụng. Áp lực nợ xấu được giảm bớt nhờ Thông tư 02/2023/TT-NHNN về cơ cấu lại thời hạn trả nợ và giữ nguyên nhóm nợ nhưng đến khi thông tư này hết hiệu lực vào tháng 6-2024 thì các khoản nợ được tái cơ cấu sẽ về lại đúng nhóm phân loại nợ. Thêm vào đó, một lượng lớn trái phiếu doanh nghiệp cũng sẽ đáo hạn trong năm 2024 mà phần lớn đơn vị phát hành là các doanh nghiệp bất động sản đang gặp nhiều khó khăn.

Như vậy, cầu của thị trường trong nước yếu, tâm lý nhiều đề phòng cùng với nợ xấu và sự trầm lắng của thị trường bất động sản là những vấn đề có thể đe dọa sự ổn định của kinh tế vĩ mô năm 2024.

Từ phía bên ngoài, kinh tế thế giới trong năm 2024 cũng được dự báo không mấy lạc quan. Phần lớn các tổ chức quốc tế về kinh tế có ảnh hưởng lớn đều đưa ra nhận định tăng trưởng kinh tế toàn cầu trong năm 2024 sẽ thấp hơn năm 2023. Theo tổ chức OECD, tăng trưởng kinh tế toàn cầu năm 2024 ước tính là 2,7% và con số này không lệch nhiều so với dự báo của IMF hồi tháng 10-2023 là 2,9%.

Đối với Việt Nam, hai nền kinh tế có ảnh hưởng lớn nhất là Mỹ và Trung Quốc.

Về phía Mỹ, đây là một quan ngại lớn vì Mỹ là đối tác xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam nhưng dự báo tăng trưởng trong năm 2024 của Mỹ xuống còn 1,1-1,5% so với ước tính 2,4% của năm 2023. Nhiều dự báo lạc quan rằng kinh tế Mỹ sẽ hạ cánh mềm nhưng khả năng một cuộc khủng hoảng vẫn còn đó.

Lạm phát ở Mỹ dù có dấu hiệu giảm nhưng đây là lạm phát toàn phần (headline), trong khi lạm phát lõi (core) vẫn còn dai dẳng. Thêm vào đó, lãi suất cao và kéo dài có thể là một cú “knock-out” với nhiều doanh nghiệp và người dân khi mà vay nợ tăng và các khoản tiết kiệm đang giảm dần. Có nhiều người còn lo sợ rằng phá sản sẽ diễn ra hàng loạt trước khi lãi suất được giảm, mà sớm nhất cũng phải từ giữa năm 2024.

Việt Nam nhập khẩu nhiều nhất từ Trung Quốc và đầu tư từ Trung Quốc vào Việt Nam đã tăng mạnh trong những năm gần đây. Chính vì vậy mà tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc cũng sẽ tác động đáng kể đến kinh tế Việt Nam trong năm 2024. Theo dự báo, tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc trong năm 2024 sẽ chậm lại, ở mức 4,6% so với trên 5% của năm 2023. Thế nhưng mới đây, Bộ Chính trị của Trung Quốc đã có chỉ thị về việc điều hành nền kinh tế theo hướng linh động và chủ động, ở cả chính sách tài khóa và tiền tệ.

Mối quan hệ giữa Mỹ và Trung Quốc cũng là một nguồn rủi ro cho cả kinh tế thế giới và Việt Nam. Những bất đồng và xu hướng “de-risking” – giảm rủi ro – có thể khiến cho thương mại toàn cầu giảm, như thông tin mới đây từ tổ chức UNCTAD cho biết hoạt động thương mại hàng hóa ước tính giảm 8% trong năm 2023, tương ứng gần 2.000 tỉ đô la Mỹ. Đại diện cấp cao của IMF là Gita Gopinath cũng vừa thông tin là sự phân mảnh của kinh tế thế giới có thể gây tổn thất từ 2,5-7% GDP thế giới.

Có nên dồn sức cho tăng trưởng?

Tăng trưởng kinh tế là một mục tiêu quan trọng vì đó là thước đo của thu nhập nhưng những năm gần đây, xu hướng tăng trưởng đi kèm chất lượng, tăng trưởng bền vững là điều mà nhiều chính phủ đã theo đuổi.

Chúng ta đều biết để có được tăng trưởng thì cần nhiều yếu tố đầu vào và những đánh đổi trong tương lai. Ví dụ như tận dụng và khai thác tối đa lao động giá rẻ thì lao động sẽ không có điều kiện để tăng năng suất và năng suất còn có khả năng bị giảm dần trong tương lai. Lấy ví dụ như một công nhân phải tăng ca liên tục trong nhiều năm thì nhiều khả năng sức khỏe về sau không đảm bảo.

Để thu hút được nhiều đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) thì phải thỏa hiệp nhiều ưu đãi, trong đó có những ưu đãi về tài nguyên, chi phí môi trường, thuế. Một trường hợp có thể thấy là ưu đãi giá điện, và để tăng nguồn cung điện thì phải tăng công suất các nguồn điện từ nguyên liệu hóa thạch. Những cam kết ưu đãi nhằm thu hút được FDI trước mắt nhưng có thể là những ràng buộc và thiệt thòi về sau.

Ưu tiên cho tăng trưởng cũng đồng nghĩa với việc tăng chi tiêu và đầu tư của Chính phủ, thu hút vốn đầu tư gián tiếp từ nước ngoài (FII), mà nếu không khéo thì sẽ tạo ra hiện tượng tăng trưởng hình thức, tăng nợ, thu hút các dòng tiền nóng tạo bong bóng tài sản.

Trong bối cảnh kinh tế thế giới được dự báo tăng trưởng chậm lại trong năm 2024 và ẩn chứa nhiều bất ổn, nếu Việt Nam quyết tâm ưu tiên cho tăng trưởng, quan trọng hơn cả ổn định vĩ mô, thì đây là một quyết định khá mạo hiểm. Nghị quyết 01 của Chính phủ cho năm 2024 đang được chuẩn bị và có lẽ đang trong giai đoạn hoàn thiện cuối cùng. Hy vọng rằng những rủi ro lớn và các đánh đổi được cân nhắc đến.

TS. Võ Đình Trí