'Gánh nặng' sốt rét

Châu Phi là khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi sốt rét. Ảnh: ITN

heo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), cần theo dõi thường xuyên hiệu quả của thuốc chống sốt rét để cung cấp thông tin cho chính sách điều trị ở các quốc gia vẫn đang phải đương đầu với sốt rét.

Khu vực chịu ảnh hưởng nặng nề

Trong thập kỷ qua, số lượng đối tác và nguồn lực thúc đẩy các nỗ lực kiểm soát sốt rét ngày càng tăng nhanh chóng. Việc mở rộng các biện pháp can thiệp và phát triển những công nghệ phòng ngừa sốt rét mới đã cứu sống hàng triệu người trên toàn cầu, đồng thời, giúp giảm 36% tỷ lệ tử vong do sốt rét từ năm 2010 - 2020. Những biện pháp này mở ra hy vọng và kế hoạch loại trừ, cuối cùng là xóa sổ hoàn toàn bệnh sốt rét.

Tuy nhiên, trong vài năm trở lại đây, quá trình tiến triển đã có sự chững lại, làm nổi bật nhu cầu phải liên tục cảnh giác và nghiên cứu bệnh sốt rét. Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa dịch bệnh (CDC) Mỹ đã ứng dụng chuyên môn kỹ thuật để hỗ trợ những nỗ lực này thông qua việc hợp tác tại nhiều quốc gia và khu vực lưu hành sốt rét.

Sốt rét chủ yếu xảy ra ở các vùng nhiệt đới và cận nhiệt đới trên thế giới, nơi mọi người không được tiếp cận với một số nguồn lực nhất định, như nhà ở có màn chắn hoặc cơ sở y tế có khả năng xét nghiệm và điều trị phù hợp. Ở nhiều quốc gia bị ảnh hưởng bởi sốt rét, đây là nguyên nhân hàng đầu gây ra bệnh tật và tử vong. Năm 2022, ước tính có 608 nghìn người tử vong vì sốt rét, hầu hết là trẻ nhỏ ở châu Phi cận Sahara.

Theo CDC Mỹ, châu Phi là khu vực bị ảnh hưởng nhiều nhất bởi sốt rét, do sự kết hợp của nhiều yếu tố. Trong đó, sự hiện diện của muỗi gây ra sự lây truyền cao tại khu vực này (ví dụ, phức hợp Anopheles gambiae).

Loài ký sinh trùng chiếm ưu thế tại châu Phi là Plasmodium falciparum. Đây là loài có khả năng gây ra bệnh sốt rét nghiêm trọng và tử vong cao nhất. Ngoài ra, điều kiện thời tiết tại châu Phi thường tạo thuận lợi cho sự lây truyền sốt rét xảy ra quanh năm. Trong khi đó, nguồn tài nguyên khan hiếm và bất ổn kinh tế, xã hội đã cản trở các hoạt động kiểm soát sốt rét hiệu quả.

Ở những khu vực khác trên thế giới, sốt rét là nguyên nhân gây tử vong ít nổi bật hơn. Song, nó vẫn có thể gây ra bệnh tật và tàn tật đáng kể, đặc biệt là ở một số quốc gia tại Nam Mỹ và Nam Á. CDC Mỹ nhấn mạnh, sốt rét là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng nghiêm trọng nhất trên toàn thế giới.

Đây là nguyên nhân hàng đầu gây tử vong và bệnh tật ở nhiều nước đang phát triển, nơi trẻ nhỏ và phụ nữ mang thai là những nhóm bị ảnh hưởng nhiều nhất. Theo Báo cáo sốt rét thế giới năm 2023, gần một nửa dân số thế giới sống ở những khu vực có nguy cơ lây truyền sốt rét ở 85 quốc gia và vùng lãnh thổ.

Nguy cơ do biến đổi khí hậu

Những người đi du lịch, di cư hoặc người dân di dời đến từ những khu vực có tỷ lệ lây truyền sốt rét thấp hoặc không có, là nhóm không có khả năng miễn dịch. Ở những khu vực có tỷ lệ lây truyền sốt rét thấp hơn (như châu Mỹ Latinh và châu Á), cư dân ít bị nhiễm bệnh hơn. Tuy nhiên, nhiều người ở tuổi trưởng thành nhưng không có khả năng miễn dịch bảo vệ khỏi sốt rét. Do đó, họ cũng là nhóm dễ mắc bệnh, bao gồm cả bệnh nặng và tử vong.

Các cá nhân và chính phủ nhiều quốc gia phải tốn chi phí lớn để đối phó với bệnh sốt rét. Đối với các cá nhân và gia đình, chi phí bao gồm mua thuốc để điều trị sốt rét tại nhà; đi lại và điều trị tại các cơ sở cấp phát thuốc và phòng khám. Ngoài ra, người bệnh cũng không thể đi làm, hoặc đi học.

Họ tốn chi phí vào các biện pháp phòng ngừa. Trong khi đó, chính phủ các quốc gia cần cung cấp nhân sự cho các cơ sở y tế; mua và phân phối thuốc và vật tư. Đồng thời, có các biện pháp can thiệp y tế công cộng chống lại bệnh sốt rét, như phun thuốc diệt muỗi hoặc phân phối màn tẩm thuốc...

Số liệu về tỷ lệ mắc và tử vong do sốt rét những năm gần đây được coi là đáng lo ngại. Ông Nicholas J White - Trung tâm Y học Nhiệt đới và Sức khỏe Toàn cầu, Khoa Y học Lâm sàng Nuffield, Đại học Oxford (Anh) nhận định: “Phần lớn những con số này được ước tính theo mô hình từ các quốc gia có gánh nặng sốt rét cao. Các ước tính của những năm trước thay đổi theo từng Báo cáo sốt rét thế giới khiến việc so sánh trở nên không đáng tin cậy. Cần phải có một đánh giá độc lập chuyên sâu”.

Biến đổi khí hậu cũng được nêu bật là một rủi ro đáng kể đối với tiến trình chống lại bệnh sốt rét. Các sự kiện thời tiết khắc nghiệt như lũ lụt và nắng nóng có liên quan đến những đợt bùng phát sốt rét và gia tăng lây truyền.

Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng, biến đổi khí hậu có thể làm tăng số lượng dân số có nguy cơ hoặc thay đổi hành vi của vật chủ trung gian. Song, tác động chung của biến đổi khí hậu hiện nay đối với bệnh sốt rét vẫn chưa chắc chắn.

Sự gián đoạn đối với các hệ thống y tế và thiếu tài chính đã góp phần nhiều hơn vào sự gia tăng ước tính về các trường hợp sốt rét. Đại dịch Covid-19 đã làm gián đoạn chuỗi cung ứng toàn cầu, ảnh hưởng đến chẩn đoán và thuốc điều trị sốt rét. Một số nhà tài trợ đã cắt giảm ngân sách hỗ trợ phát triển chính thức của họ, dẫn đến việc giảm tài trợ cho bệnh sốt rét.

Các chuyên gia cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc các chính phủ thực hiện những chiến lược toàn diện về sốt rét. Nguồn tài trợ nên được hướng tới nghiên cứu cung cấp bằng chứng về việc thực hiện hiệu quả các biện pháp can thiệp chống sốt rét trong bối cảnh khác nhau, phát triển sản phẩm sáng tạo để giải quyết tình trạng kháng thuốc. Đồng thời, cải thiện các biện pháp can thiệp chống sốt rét hiện có để thân thiện hơn với người dùng.

Với những khu vực có tỷ lệ lây truyền sốt rét cao, nhóm dễ bị tổn thương nhất là trẻ nhỏ. Bởi, trẻ chưa phát triển khả năng miễn dịch với bệnh sốt rét. Nhóm khác là phụ nữ mang thai - những người có khả năng miễn dịch bị thay đổi do mang thai. Chi phí điều trị và phòng ngừa bệnh sốt rét - đối với cá nhân, gia đình, cộng đồng, quốc gia - là rất lớn.

Theo WHO; CDC; The Lancet

Kim Dung